‘Ik voel me nooit beter na al dat scrollen’

Soms pak ik onbewust mijn telefoon en voor ik het weet, zit ik te scrollen. Wanneer ik besef waar ik mee bezig ben, gooi ik het o-zo handige apparaat het liefst uit het raam. Waarom? Eerlijk gezegd voelt tijd doorbrengen op mijn mobiel als een makkelijke manier om even niet te hoeven nadenken. Dan hoef ik even niet bezig te zijn met mijn omgeving, werk of gepieker.

Vergeleken met alle mooie, maar onrealistische plaatjes op Instagram leek mijn eigen leven niet zo glamoureus. Afgelopen december had ik er genoeg van: ik deactiveerde mijn account. Je bent dan onvindbaar, maar zodra je inlogt, ben je weer online. Dit was niet de eerste keer dat ik dit deed. Toch kwam er altijd een moment dat ik weer inlogde, uit nieuwsgierigheid naar andermans leven en uit angst om iets belangrijks te missen. Sinds december is het moment van inloggen niet weer gekomen, omdat ik besefte dat ik eigenlijk niks tekortkwam.

Oorzaak socialmediaverslaving

Dit klinkt misschien alsof ik er ben, maar stiekem breng ik mijn ‘Instatijd’ nu door op andere apps. Hoe komt het toch dat social media zo verslavend zijn? Waarom blijven we continu scrollen, swipen en liken? Een van de belangrijkste redenen is dat social media ons beloningssysteem activeert, waarbij dopamine vrijkomt. Dopamine zorgt ervoor dat je je tevreden voelt en wordt aangemaakt wanneer je dingen doet die volgens je hersenen beloond moeten worden, bijvoorbeeld bij sporten, eten of roken.

Elke keer als je je mobiel pakt of een melding krijgt dat iemand je foto leuk vindt, maken je hersenen dopamine aan en voel je je goed. Daardoor zijn we (onbewust) de hele dag bezig deze beloningen te zoeken. Experts zeggen dat social media dezelfde chemische reactie in onze hersenen veroorzaakt als drugs. Een andere oorzaak van ons veelvuldig socialmediagebruik is dat we bang zijn om iets te missen, het gevoel van FOMO (fear of missing out).

Of zoals filosoof Hans Schnitzler zegt: “Er is een oorlog gaande om onze aandacht. De Big Tech verleidt ons voortdurend om onze aandacht naar die schermpjes te brengen. Daardoor raken we versnipperd. Als je verzinkt in een schermpje, of je scrolt je verveling weg, dan word je minder ontvankelijk voor wat erin jouzelf en om je heen gebeurt.”

Voor- en nadelen social media

Het gebruik van social media heeft natuurlijk ook voordelen. Ik kan er makkelijk contact onderhouden met vrienden en alle benodigde informatie die ik nodig heb, is in een oogwenk te vinden. In mijn werk in de mediawereld kan ik er niet onderuit. Social media zijn simpelweg niet meer weg te denken uit onze samenleving en daarmee ook niet helemaal uit mijn leven.

Toch voel ik me er nooit beter door wanneer ik met mijn mobiel in de hand languit op de bank lig en op het internet aan het surfen ben. Ik ga van de een naar de andere app, hunkerend naar nieuwe prikkels. Dat ik daaraan toegeef, geeft mij een slecht gevoel. En ik ben niet de enige. Er zijn veel onderzoeken te vinden die aantonen dat social media negatieve effecten hebben op je mentale gezondheid en levenskwaliteit. De constante stroom aan perfecte plaatjes kan leiden tot een negatief zelfbeeld en zelfs eetstoornissen.

Stoppen met social media

Ik ga in gesprek met Ruth Tanghe (38), moeder van drie kinderen, werkzaam als hulpverlener en eigenaar van een online kringloopwinkel. Zij besloot een week pauze te nemen van Instagram om tijdens een schoolvakantie met meer aandacht bij haar gezin aanwezig te zijn. “Op Instagram deelde ik best veel persoonlijke dingen. Mensen lieten merken dat ze dit waardeerden, daarom had ik het gevoel dat ik veel toevoegde online. Dat viel ineens weg toen ik niks plaatste, dus dat gevoel wilde ik aangaan: wat gebeurt er als ik niks persoonlijks deel? De zeven dagen werden vijf maanden.

De eerste les die ik heb geleerd is dat ik niet zo belangrijk ben online als ik dacht. Iedereen leeft gewoon door zonder jou. Ik geloof ook dat je je aanwezigheid niet moet onderschatten op Instagram. Het doet ertoe wat je deelt en laat zien, maar ik kom maar vijf seconden in iemands beeld. Waar ik de meeste impact heb, is hier in huis met mijn man en kinderen.”

Ten tweede kijk ik nu goed waarom ik iets wil delen online. Het is makkelijk om een bericht te plaatsen wanneer ik een rotgevoel heb, waardoor ik een like krijg en mijn rotgevoel afneemt. Social media dempen heel makkelijk je gevoelens, terwijl het soms goed is ze gewoon even te voelen.”

Wanneer ik Ruth vraag naar de negatieve effecten van social media, geeft ze aan dat dat juist een van de redenen is om online aanwezig te blijven. “Laten we niet alleen de fijne momenten delen. In die zin denk ik: we kunnen elkaar wat brengen door persoonlijke dingen te delen. Je kan andere mensen helpen door soms met de billen bloot te gaan. Wel raad ik het vanuit mijn ervaring aan een pauze te nemen van social media en eens eerlijk te kijken wat het met je doet.”

Tips om social media te minderen

Na mijn gesprek met Ruth is mij duidelijk geworden dat je goed moet kijken met welk doel je op social media zit. Wil je mensen iets bijbrengen, ben je op zoek naar bevestiging of scrol je puur uit verveling? Er schijnen in ieder geval veel positieve effecten van een social detox te zijn: je zelfbeeld verbetert, je mentale gezondheid gaat erop vooruit en je voelt je meer verbonden met de omgeving. Ik ben overtuigd: ik knijp er even tussenuit.

Ik heb een aantal tips voor je op een rijtje gezet, mocht je willen stoppen of minderen met social media:

• Beperk je schermtijd: je kunt op je telefoon ‘apparaatvrije tijd’ instellen en tijdslimieten voor bepaalde apps instellen.
• Ontvolg je guilty pleasures, de accounts waar je eigenlijk niks aan hebt.
• Zet het krijgen van meldingen uit.
• Koop een ouderwetse wekker, zodat je mobiel niet binnen handbereik ligt als je wakker wordt.
• Stop een tijdje met alle social media. Dit kan een week, maand of zelfs langer zijn.
• Informeer jezelf over de effecten van social media en de beweegredenen van de grote bedrijven die hierachter zitten.