Dit is wat (ultra)bewerkte voeding met ons brein doet

Chips, chocola, koekjes… alles dat niet goed is voor ons lijf, lijkt ons soms wel aan te staren in de supermarkt. Waarom is ongezond eten eigenlijk zo verleidelijk? “Duizenden jaren terug, als jagers en verzamelaars, waren we gebrand op het eten van zoveel mogelijk calorieën,” legt Esther Aarts uit “Nu kunnen we overal vetten en suikers vinden die je in de natuur niet terugvindt, maar evolutie gaat niet zo snel. Onze hersenen gaan er nog steeds vanuit dat er schaarste kan zijn, dus het is moeilijk om de verleiding van calorierijk voedsel te weerstaan. Ons voedingspatroon is enorm veranderd, we eten veel meer ultrabewerkt voedsel dat er eerder nog niet was.”

Daarnaast dient gemak de mens, aldus Esther. “Mensen vinden eten met onverzadigde vetten, veel suikers en zout moeilijk te weerstaan. In ultrabewerkt voedsel zitten daarnaast vaak weinig vezels, dus je raakt er niet snel vol van, waardoor het makkelijk weg eet. Ook vraagt dit soort voedsel weinig bereidingstijd. Als je groente koopt, moet je het eerst snijden en koken voordat je het eet. Dan krijg je dus weinig calorieën binnen voor de hoeveelheid werk die erin zit. We worden steeds drukker, en besteden onze spaarzame vrije tijd liever niet aan koken. Daardoor zie je dat meer mensen voor het gemak van bijvoorbeeld een afhaalmaaltijd kiezen.”

Food for thought

Die keuzes brengen niet alleen risico met zich mee op bijvoorbeeld een verhoogd cholesterol, maar hebben ook een negatieve invloed op ons brein. “De voor de hand liggende gevolgen zijn ziektes als diabetes type 2 en verschillende hart- en vaatziekten. Wat ik als hersenwetenschapper interessanter vind, is de invloed op de hersenen. Door ons huidige voedingspatroon krijgen veel mensen te veel calorieën binnen, wat leidt tot overgewicht. Er is een link tussen obesitas en hersenaandoeningen als dementie en depressies. Dat komt door factoren als ontstekingen in het lichaam. Hoe meer vetweefsel, hoe meer kans je hebt op constante ontstekingen. Weinig mensen weten dat dat niet alleen invloed heeft op het hart, maar ook op het brein. Een Mediterraan dieet, met veel groente, volkoren granen, gezonde olie - zoals olijfolie -, veel vis en weinig rood vlees, lijkt juist te beschermen tegen ziekten.”

Ontstekingen

Die invloed van ons voedsel op onze hersenen is waar Esther zich mee bezighoudt. “Wij maken zo’n tweehonderd voedselkeuzes per dag, wat ik heel interessant vind, is waarom onze hersenen de verleiding van ongezond eten niet kunnen weerstaan én waarom het de één beter lukt dan de ander. Een onderzoek dat ik nu uitvoer gaat over de negatieve spiraal, specifiek bij vrouwen met obesitas. Ongeveer de helft van hen heeft chronische ontstekingen, dat kun je van buitenaf niet zien, maar het heeft wel effect op de hersenen. Zeker op het hersengebied dat betrokken is bij het moeite willen doen voor iets. De hypothese die we nu testen is dat een persoon die ontstekingen heeft sneller voor fast-food gaat, in plaats van voor een gezonde keuze. Die makkelijke keuzes zitten juist vol met stoffen die niet goed zijn voor het lichaam, dus kom je in een vicieuze cirkel terecht.”

Met dit onderzoek wil Esther dat juist ook destigmatiseren. “Er wordt vaak gezegd dat mensen met obesitas lui zijn, maar er spelen dus ook biologische factoren mee. Als je lichaam constant ontstekingen moet oplossen, heeft het geen energie over om veel moeite in bewegen en koken te steken. Het is dan echt moeilijk om de knop om te draaien. Er spelen ook andere factoren een rol, zoals ontstekingen in het hersengebied waar je verzadigingshormonen aankomen, waardoor die niet meer te voelen zijn. We onderzoeken nu of het kan helpen om bijvoorbeeld ontstekingsremmers te slikken*.”

Rol van de overheid

Er is veel winst te behalen op het gebied van onze gezondheid en wat Esther betreft mag de overheid daarin een grotere rol gaan spelen. “De schatting is dat zeventig procent van het eten in de supermarkt ultrabewerkt is. Ik denk dat we mensen daartegen moeten beschermen. Dat doen we ook met alcohol, tabak en drugs. Nederland is erg van het polderen, het ministerie overlegt alles met de voedselindustrie. Ik denk dat we moeten leren om niet altijd alles te overleggen, er is altijd wel iemand tegen. Er wordt nu gezegd dat gezonde voeding een vrije keuze moet zijn, maar je kunt je ook afvragen hoe vrij die keuze nog is als ons jager-verzamelaarbrein zó naar ongezond eten wordt getrokken. Ik denk dat we, zeker met alle aanlokkelijke reclames, helemaal niet zo vrij zijn in onze keuzes als we denken. Er moet iemand zijn die ons daartegen beschermt, en dat lijkt mij een rol voor de overheid.”

Eten met aandacht

Daarnaast pleit ze ervoor om met meer aandacht te eten. “Als mensen met obesitas lekker eten zien, zien we in hun hersenen bijna hetzelfde gebeuren als bij mensen met een verslaving. Een kenmerk van verslaving is dat je alleen maar meer wil, en als je dat eenmaal krijgt, kun je er niet van genieten. Daarom zou ik zeggen: als je ongezond eet, geniet er dan van. Als je meer mindful eet en er echt van geniet, raak je sneller vol. Andersom is het ook zo dat als je gedachteloos aan het snacken bent met je telefoon ernaast, je juist minder snel verzadigd raakt. Als je bewust en met aandacht geniet van iets lekkers is daar niets mis mee.”

En als je nu zelf met één leefstijlverandering wilt beginnen? “Als je ergens op wilt letten dan zou ik zeggen, kijk naar de hoeveelheid vezels in je eten. Ik ben heel geïnteresseerd in de positieve invloed van darmbacteriën op de hersenen. Die zijn gek op vezels, die vaak  juist missen in bewerkte voeding, en waar we dus bijna allemaal te weinig van eten. Ik hoop dat we allemaal meer onbewerkt, vezelrijk voedsel gaan eten, zoals groent, fruit, noten en volkoren producten, én we dat bewuster gaan doen.”

* Let op, ga nooit op eigen houtje ontstekingsremmers slikken, raadpleeg hiervoor altijd een arts.