De achterkant van AI: ‘Big Tech tippelt om al onze vakbonden en arbeidsregels heen’

‘Ghost work’, zo heet het onderzoeksproject aan de Erasmus Universiteit Rotterdam dat hoogleraar Claartje van der Hoeven leidt. Een toepasselijke naam. Het onderzoek gaat namelijk over microworkers: de mensen achter AI. De systemen van kunstmatige intelligentie zijn namelijk afhankelijk van mensen die data opschonen, gegevens annoteren, vragen beantwoorden en afbeeldingen labelen. Met de duizenden taakjes die deze microworkers uitvoeren, trainen ze AI, iets waar veel mensen waarschijnlijk nog nooit bij hebben stilgestaan. Want AI is niet zo slim van zichzelf, het weet pas wat een chihuahua is, wanneer mensen zo’n beestje hebben aangewezen op een foto.

Vier prangende vragen over kunstmatige intelligentie (AI)

‘Artificial Intelligence’ neemt een steeds hogere vlucht. Reden tot zorg, of juist iets om God voor te danken? Drie christelijke deskundigen reageren op vier prangende vragen.

De naam ‘Ghost work’ is zo toepasselijk omdat deze mensen onzichtbaar blijven. Ze werken via platforms die vraag en aanbod bij elkaar brengen en doen dit allemaal vanachter hun computer. De meesten gewoon thuis. En dat terwijl het werk dat ze doen wel heel belangrijk is. Want die kleine, schijnbaar onbetekenende taakjes trainen de autopiloot van elektrische auto’s, vormen een veiligheidscheck voor systemen die met gezichtsherkenning werken, geven input aan programma’s als ChatGPT en Alexa, en trainen zelfs robotarmen om operaties uit te voeren.

Voor tien procent van de microworkers is dit hun hoofdinkomen

Onderbetaald werk

Deze nieuwe vorm van werken heeft een problematische kant, zegt Van der Hoeven in Studio Erasmus, een online programma van de Erasmus Universiteit. Niet het werk op zich, maar hoe we het waarderen. “Het werk is niet gereguleerd, dus het wordt heel erg onderbetaald”, zegt ze. Ze noemt het voorbeeld van een Duitse vrouw die dit werk fulltime deed en daar vijfduizend euro per jaar mee verdiende.

Het grootste deel van de mensen doet dit werk erbij, naast ander werk, maar voor tien procent van de microworkers is dit hun hoofdinkomen, ze moeten ervan leven. In de ‘echte wereld’ hebben we allerlei voorzieningen die ervoor zorgen dat mensen hun werk voor een eerlijk loon doen en dat ze beschermd worden tegen de grillen van een werkgever. Denk aan vakbonden en arbeidsrecht. Maar al die dingen gelden niet online, want hoewel arbeiders misschien Nederlands zijn en normaal gesproken onder het nationale arbeidersrecht zouden vallen, werken de platforms internationaal.

Het kan zijn dat iemand z’n dag niet heeft en denkt: ik ga lekker niet betalen

De machtsbalans is ook volledig zoek in het platformwerk. “De requester, degene die de taakjes op het platform zet, mag bepalen of je betaalt krijgt of niet, zelfs nog nadat het werk is uitgevoerd. Ze kunnen zeggen: je hebt je taak niet goed gedaan. Maar het kan ook gewoon zijn dat iemand z’n dag niet heeft en denkt: ik ga lekker niet betalen. Niemand kan dat checken. En als microworker kun je nergens terecht. Probeer maar eens iemand via dat platform te spreken, dat lukt je niet”, zegt Van der Hoeven.

De Europese Unie is op dit moment wel bezig om regels op te stellen om platformwerk enigszins te kunnen reguleren. “Zodat het in elk geval aan de minimumeisen voldoet: dat je in dienst wordt genomen, je een minimumloon krijgt en in elk geval iets van voorspelbaarheid hebt in het werk, zodat niet in een keer je hele inkomen weg kan vallen.” Maar het schrijnende is, zegt Van der Hoeven, dat microworkers hier helemaal buiten vallen. “Zij blijven onzichtbaar. Het is een categorie waar moeilijk grip op te krijgen is. Een mevrouw die vijfduizend euro per jaar verdient, interesseert de Belastingdienst niet eens. Allerlei manieren die we hebben om dit soort dingen in de gaten te houden, daar tippelt Big Tech omheen.”

Hoeveel invloed heeft AI op jouw baan? Doe de test!

AI (Artificial Intelligence) zorgt ervoor dat banen gaan veranderen. Maar welke invloed heeft AI op jouw baan? Ontdek in 6 vragen de mogelijkheden van AI.

‘Technologie is niet neutraal’

Naast het welzijn van de mensen die achter de schermen AI trainen, zijn er meer ethische vragen te stellen bij de opkomst van AI en de manier waarop we die gebruiken. Het is belangrijk in de gaten te houden dat wij als mensen bepalen wat AI allemaal kan en mag doen in de toekomst, zegt Maaike Harmsen. Zij is theoloog en heeft een bijzondere interesse in technologie en ethiek. Ze schreef vorig jaar het boek Dank God voor technologie. “De tech bro’s doen alsof AI straks slimmer is dan mensen en het vanzelf groeit. Maar de eigenaren bepalen uiteindelijk wat ermee gebeurt. Dat is vooral afhankelijk van hun doel. Winst of de meeste aandelen. We moeten uiteraard voorzichtig zijn, maar ook realistisch blijven. Dit is niet iets wat de mens kan vervangen, maar het kan wel een hulpmiddel zijn.”

Chatbots leren van data, en dat is heel specifiek, want mensen kiezen wat erin gaat

Mensen denken soms dat chatbots als ChatGPT met het internet praten om antwoord te geven op vragen. De werkelijkheid is dat ze jarenlang data gevoerd kregen om het taalmodel (want dat is het, benadrukt Harmsen) te trainen. “Open AI heeft jarenlang, zonder rekening te houden met copyright, allerlei kranten daarvoor gebruikt. Chatbots leren van data, en dat is heel specifiek, want mensen kiezen wat erin gaat. En dat is vaak data waarmee je je eigen vooroordelen bevestigt. Dat is de reden waarom algoritmes kunnen leiden tot zoiets als de toeslagenaffaire. Technologie is niet neutraal.”

Bedreiging of uitdaging?

AI biedt ook enorme kansen. Zo wordt het nu al gebruikt in de radiologie in het opsporen van kanker. Maar het kan mensen in bepaalde beroepen ook productiever maken, zegt Harmsen. “Je kunt een chatbot bijvoorbeeld prima vragen om gemeentelijke besluiten om te zetten in NT2 (toegankelijk Nederlands). Voor sommige mensen, zoals de communicatiemedewerker van die gemeente, voelt dat als een bedreiging, omdat dat haar werk is. Maar de kunst is dan om je eigen creativiteit en kritisch denkvermogen – dat wat ons mensen onderscheid van technologie – naar een hoger plan te tillen en te kijken hoe je het op een positieve manier kan inzetten.”

Dat is een van de grootste uitdagingen, zegt Harmsen. Onze eigen menselijkheid blijven waarderen in de hoogst mogelijke vorm. “We moeten onthouden dat wij mensen morele en creatieve wezens zijn en dat we intrinsieke waarde hebben ongeacht onze intelligentie. Juist als christenen moeten we dat blijven benadrukken. Wij zijn geen machines. Wat waarderen we meer? IQ of de vaardigheid om dingen te kunnen beoordelen, het opvoeden van kinderen tot morele wezens? Je zult nooit beter kunnen rekenen dan een computer, maar je kunt wel goede beslissingen maken.”

Meer lezen over Artificiële Intelligentie? In de nieuwste Eva met het thema ‘AI, bedreiging of buitenkans?’, lees je alles over de razendsnelle technologie, hoe AI ons leven makkelijker maakt, maar ook of AI eigenlijk wel iets bijdraagt aan ons levensgeluk? Koop een jaarabonnement of bestel een los nummer.

Tekst: Marinde van der Breggen