Zonder monotheïstische religies is de wereld een stuk vrediger, of toch niet?

De wereld zou een stuk vrediger zijn zonder de grote monotheïstische religies? In allemaal vind je tenslotte genoeg aanleiding om geweld te legitimeren? Alain Verheij ziet het anders en betoogt dat juist het monotheïsme een getuigenis is tégen geweld dat ontstaat door de vergoddelijking van geld, eigenbelang en zelfzuchtige verlangens. 

Religie als bedreiging

Kort geleden mocht ik op het Veritas-forum in Maastricht in debat met Paul Cliteur. Het debat verliep verrassend gemoedelijk en vriendschappelijk, maar dat terzijde. De thema’s logen er niet om: plegen we culturele zelfmoord als we de waarden van de Verlichting niet beschermen? Is het bestaan van religie op zich een bedreiging voor onze cultuur? Grote vragen die sommige delen van de samenleving uit elkaar drijven.

Is religie een bedreiging?

In reactie op de tweede vraag – of religie een gevaar is – hield ik een pleidooi voor religie, zoals ik het wel vaker houd. Ik zei dat de verhalen, de rituelen en de gemeenschapszin van gelovige mensen hen juist kan helpen om beter mensen te worden en het land mooier te maken. Hoewel de duistere effecten van religie ook niet moeten worden weggemoffeld, zoals terrorisme, uitsluiting, discriminatie, moraalridderschap.

Elk monotheïsme heeft gewelddadige kanten in zich.

Gewelddadige kanten

Paul Cliteur begon zijn betoog juist aan de andere kant. Elk monotheïsme, zei hij, heeft gewelddadige kanten in zich. Hij schreef samen met Dirk Verhofstadt een heel boek over theoterrorisme. Cliteur noemde voor het publiek, dat voornamelijk uit christelijke studenten bestond, geen koranteksten op, maar teksten uit de Bijbel.

Bekende teksten, zoals Abraham die bereid was zijn zoon te gaan offeren en daarvoor geprezen werd. Maar ook teksten die de studenten naderhand even moesten opzoeken, zoals de aanslag van Pinechas. Heilige moorden, ook in onze joods-christelijke teksten. In alle drie de grote monotheïstische religies, zegt Cliteur, zit een aanleiding om geweld te legitimeren.

Een vraag uit het publiek kwam dan ook niet uit de lucht vallen: “Zou de wereld vrediger zijn zonder monotheïsten?”

Vermomde goden

Hierop antwoordde ik niet alleen dat ook hindoenationalisten in India en nationalistische boeddhisten in Myanmar er het hunne van kunnen. Ik antwoordde ook, dat er een aantal goden is dat voor véél meer geweld zorgt dan alle religies die wij in de encyclopedieën hebben – maar deze goden vermommen zich als niet-goden, en blijven daarom buiten schot. Dit zijn hun namen:

Er is Dionysus, de god van de verdoving en de extase. Vertaal hem naar drugs en we zien dat er in zijn naam veel meer moorden worden gepleegd dan in de naam van YHWH, God of Allah bij elkaar. Elk jaar weer. Ook is er Afrodite, de godin van de liefde. Wist je dat een heel groot percentage van het geweld in onze cultuur gepleegd wordt door jaloerse geliefden, als gevolg van relationele conflicten of bij seksueel geweld? Tot slot noemde ik Mammon, de geldgod. Het onderliggende belang waarvoor we bevriend blijven met staten die terroristen kweken, waardoor we landen binnenvallen om hun grondstoffen, slaven inzetten, vreemdelingen overvallen… allemaal voor het geld.

Het grootste geweld komt voort uit het vergoddelijken van ons eigenbelang en zelfzuchtige verlangens.

Mijn profeten

Zou de wereld minder geweld kennen zonder de monotheïstische godsdiensten? Niet in mijn optiek. Integendeel zelfs: het monotheïsme zoals ik het begrijp, is een getuigenis tégen de vergoddelijking van geld, lust, egoïstisch genot en bovendien een getuigenis tegen het achterlijke idee dat jij zelf een god zou zijn. Het grootste geweld komt voort uit dát soort heidendom: het vergoddelijken van ons eigenbelang en onze zelfzuchtige verlangens. De profeten van mijn geloof verzetten zich daartegen omdat ze wisten dat er alleen maar ellende van kwam.

Natuurlijk halen religieus gemotiveerde aanslagen het nieuws uitgebreid. Als het gaat om jihadistisch geweld, dan combineert zo’n nieuwsbericht heel fijn met een aantal mythen waarnaar veel mensen verlangen. Bijvoorbeeld de mythe dat geweld beheersbaar is: Als we die en die groep uitzetten of dat en dat geloof verbieden, komt alles goed. Of de mythe dat De Ander per definitie een gevaar betekent. Dit is een oude erfenis uit de tijd dat we nog in kleine groepjes samenleefden en alle andere stammen moesten vrezen. Maar ook de mythe dat wij allemaal nette mensen zijn, netter dan zij, de achterlijke gelovigen.

Ontmaskering

Monotheïstisch geweld moet niet worden gebagatelliseerd. Daarin kon ik Paul Cliteur een hand geven. Elk religieus geïnspireerd delict is er een te veel. En inderdaad: ook de Bijbel die ik altijd preek bevat teksten die er aanleiding toe kunnen geven. Die teksten moeten op een goede, vreedzame manier naar nu, naar 2018 worden vertolkt.

Naast YHWH, God en Allah zijn er nog heel veel allerdiepste motieven die wij tot goden verheffen.

Maar laten we ons hier niet op blindstaren. Want naast YHWH, God en Allah zijn er nog heel veel allerdiepste motieven die wij soms tot goden verheffen, waardoor ze geweld-waardig dreigen te worden. In de geest van mijn geloof zeg ik: dat zijn goden die dringend ontmaskering nodig hebben.

Alain Verheij twittert, schrijft en spreekt over de Bijbel en dan bij voorkeur over de relevante lessen eruit voor de weldenkende 21ste-eeuwer. Op Twitter en Facebook begon zijn carrière als publiek theoloog. Inmiddels ook in blogs, kranten, tijdschriften en ook op radio en televisie.

Boek van Alain: God en ik – wat je als weldenkende 21e-eeuwer kunt leren van de Bijbel, Atlas Contact, € 18,99