Dankbare kinderen zijn socialer en veer­krach­ti­ger. Hoe leer je kinderen dankbaarheid?

In de eetkamer van huize Pfauth stond een grote pot met een deksel erop. Als de jonge Ernst-Jan en zijn familieleden een leuk moment wilden bewaren, schreven ze dat op een briefje en gooiden ze het in die pot. Eens per jaar – zo rond kerst en oud en nieuw – ging de pot weer open. Dan passeerden alle mooie herinneringen nog eens de revue en stonden ze stil bij de goede dingen in het leven.

Dankboek

Dankbaarheid speelde in het gezin van Ernst-Jan een “zeer grote rol”, blikt hij terug. “Ik ben christelijk opgevoed, dus we dankten bijvoorbeeld altijd voor het eten. Maar nu ik erop terugkijk, zie ik dat het eerder een gewoonte voor me was – een ritueel dat je nu eenmaal doet als je christelijk bent. Ik ervaarde die dankbaarheid niet echt.”

Toch komt het thema dankbaarheid uiteindelijk weer op zijn pad, als hij in 2017 het Dankboek uitbrengt: een dagboek waarin je dagelijks drie dingen kan opschrijven waar je dankbaar voor bent. “Rond de publicatie vertelde mijn moeder dat ze dat al jaren deed: drie dingen per dag opschrijven waarvoor ze dankbaar was. Dat wist ik helemaal niet.” Hij lacht: “Dat had me een hoop tijd bespaard, als ze me dat eerder had verteld. Nu heb ik het effect van dankbaarheid via een enorme omweg herontdekt.”

Dronken in de kroeg

Er komt namelijk een crisis in de kroeg aan te pas voor Ernst-Jan weer op het spoor komt van dankbaarheid. Op dat moment is Ernst-Jan 29 jaar en heeft hij alle dromen en ambities waargemaakt die hij als tiener had. Hij is medeoprichter van het succesvolle journalistieke online platform De Correspondent. En als kers op de taart staat hij op het punt om vader te worden. Ernst-Jan zoekt naar woorden: “Op de dag dat mijn vrouw uitgerekend was van ons eerste kind, stond ik dronken in de kroeg. Ik schaam me er nog voor. Maar het is wel gebeurd.

De volgende ochtend vroeg ik me af waar ik in hemelsnaam mee bezig was. Wat was er gebeurd als ons kind die nacht was geboren? Welk scenario had ik dan voor me gezien? Waarom was ik niet gewoon thuisgebleven bij mijn vriendin? Aan de oppervlakte was ik succesvol, concludeerde ik, maar ik ging chronisch ontevreden door het leven. Ik vluchtte voor mijn verantwoordelijkheden en verwaarloosde wat écht belangrijk was in mijn leven. Dat kun je lang volhouden, maar uiteindelijk kom je jezelf tegen. Mij overkwam dat rijkelijk laat. Gelukkig werd mijn zoon twee weken na de uitgerekende datum geboren.”

Dankpunten in een notitieblokje

“Na mijn vaderschapsverlof startte ik voor De Correspondent een artikelserie over wetenschappelijk onderbouwde zelfhulpboeken”, vervolgt Ernst-Jan. “Al snel kwam het thema dankbaarheid voorbij. Ik las over een goede gewoonte waarbij je dagelijks dankpunten opschrijft. De praktische toepasbaarheid sprak me enorm aan. Ik begon gewoon in een notitieblokje en merkte al snel verschil. Ik werd opmerkzaam voor de mooie dingen in het leven. Die lagen allemaal al voor mijn voeten. Ik moest er alleen nog bij leren stilstaan.”

Effect van dankbaarheid bij kinderen

Inmiddels heeft Ernst-Jan zo’n zeven, acht dankboeken volgeschreven. Dat heeft hem niet alleen een dankbaarder mens gemaakt, hij weet nu ook beter wat hem voldoening geeft. Natuurlijk geeft hij deze levenslessen ook graag door aan zijn zoon van 9 en zijn dochter van 5 jaar. “Het effect van dankbaarheid bij kinderen is nog een vrij nieuw onderzoeksveld. Onderzoek naar dankbaarheid bij volwassenen gebeurt eigenlijk al deze hele eeuw, dus zo’n 25 jaar. Dankbaarheid bij kinderen wordt pas sinds 2011 onderzocht. Toch blijkt daaruit al dat kinderen er veel baat bij hebben. Ze krijgen er een hogere veerkracht van en worden er socialer van. Ze voelen zich meer verbonden met hun omgeving, omdat ze beter inzicht hebben in wat relaties voor hen betekenen. Daardoor worden ze empathischer, hebben ze het vermogen om zich beter in te leven in anderen.

Zo is er ook een interessant onderzoek gedaan onder middelbare scholieren. Ze moesten een periode lang allerlei dankbaarheidsoefeningen doen. Na een half jaar bleek dat ze minder gevoelig waren voor materialisme en minder jaloers waren op andere kinderen. Een kind dat altijd in een dure auto naar school werd gebracht? Dat riep minder gevoelens van afgunst op, omdat ze door het beoefenen van dankbaarheid wisten wat hen écht gelukkig maakte. Dat zijn eigenlijk nooit die dure spullen, maar vaak hele andere dingen.”

Kleine momentjes

Overtuigende redenen om je kinderen dankbaar op te voeden. Toch is Ernst-Jan er ook terughoudend in: “Mijn schrikbeeld is dat ik zo’n vader word die voortdurend zegt: ‘Nou, daar mag je dankbaar voor zijn!’ Of zo’n vader die negativiteit niet toelaat, en van zijn kinderen verwacht dat ze altijd maar positief zijn. Dat misverstand vind ik belangrijk om te benoemen als het gaat over dankbaarheid: een dankbare houding sluit negatieve gevoelens niet uit. Natuurlijk mag je ergens van balen – ook dat heeft z’n waarde.”

Op het moment van dit interview logeert Ernst-Jan met zijn gezin een weekje in Spanje, bij zijn zus die daar woont. “Het regent veel, maar op een gegeven moment zaten we als familie even op een terrasje in de schaarse zon", vertelt hij. "Opeens merkte mijn oudste zoon op: ‘Wat zitten we hier lekker, hè?’ Ik smolt totaal als vader. Zo mooi dat hij die kleine momentjes signaleert. Natuurlijk is het balen als je op vakantie bent en een week in de regen zit. Maar ik ben blij dat hij niet gaat lopen sikkeneuren.”

Eindeloos zeuren

Of Ernst-Jan altijd zulke dankbare kinderen heeft? Hij schudt lachend zijn hoofd: “Het zijn kinderen. Natúúrlijk is dankbaarheid ver te zoeken in een speelgoedwinkel. Net zoals wanneer we langs het zesde ijskraampje lopen in een Spaanse stad. Aan het begin van mijn ouderschap had ik daar best moeite mee: wat kunnen kinderen toch eindeloos zeuren. Maar het hoort erbij. Het is logisch dat je eindeloos om een ijsje zeurt. Dat hoort bij de ontwikkeling en dat heb ik als kind ook genoeg gedaan.

Op mijn goede momenten probeer ik het idee achter de ‘nee, we kopen nu geen speelgoed’ uit te leggen. Dan vertel ik dat als je de hele tijd nieuw speelgoed koopt, je niet leert om daarvan te genieten. Soms weet ik ook wel dat ik dan een beetje over hun hoofden heen praat. Toch pikken kinderen vaak meer op dan wij denken. Bovendien is het voor mezelf ook leerzaam om het te blijven uitleggen.”

Woensdag 6 november is het dankdag. Sta je daar zelf ook bij stil?

“Ik ken het niet echt. Is dat een christelijke dag? Ik sta er eerlijk gezegd niet bij stil, maar zo’n dankbaarheidsdag is best een goed idee. Ik heb niets met de ontstaansgeschiedenis van de Amerikaanse feestdag Thanksgiving. Maar het concept dat je samen aan tafel zit en dankbaarheid naar elkaar uit: prachtig! Af en toe vind ik het jammer dat we daar geen Nederlandse equivalent van hebben. Maar het bestaat dus toch! Alleen leeft het nog niet echt.”

Zou zo’n jaarlijkse nationale dankdag effect hebben, denk je?

“Ik juich alle momenten die dankbaarheid stimuleren toe. Maar net zoals ik aan het begin vertelde, bestaat ook hier het gevaar dat het een routine wordt en dat je de dankbaarheid niet ervaart. Dat risico loop je natuurlijk net zo goed met dagelijks een dankboek bijhouden. Als je bijvoorbeeld het geluk hebt dat je gezond bent, en je schrijft dat elke dag op, dan voel je daar op een gegeven moment niets meer bij. De sleutel is om specifiek te blijven. In mijn nieuwe boek Intentioneel leven noem ik ook een paar specifieke vragen die je daarbij kunnen helpen. Zoals: ‘Wat kun je nu doen waar je 90-jarige ik van zal dromen?’ Dat soort vragen zijn ook leuk om met je kind te bespreken.”