Zo herdenk je Ketikoti

Wanneer herdenken we Ketikoti?

Keti Koti vindt elk jaar op 1 juli plaats, verwijzend naar 1 juli 1863, de dag waarop Nederland de slavernij heeft afgeschaft in de koloniën. Toch moesten de tot slaaf gemaakten na 1 juli 1863 nog tien jaar doorwerken.

Hoe spreek je ‘Ketikoti’ uit?

Als kittie kottie, met de nadruk op kit en kot. Die woorden betekenen ‘gebroken ketenen’ in het Sranantongo, een creoolse taal uit Suriname.

Waar kan ik het vieren?

De nationale viering is in het Amsterdamse Oosterpark, maar op talloze plekken in Nederland – van Alkmaar tot Zoetermeer en van Sittard tot Leeuwarden – vinden herdenkingen plaats. Kijk voor een (onvolledig) overzicht op Theatervoorketikoti.nl/agenda.

Hoe vier je Ketikoti?

Ketikoti is meer dan een feestdag. Net zoals de Nationale Dodenherdenking op 4 mei wordt gevolgd door het vieren van de vrijheid op 5 mei, heeft ook Ketikoti twee gezichten. Tijdens de avond en nacht voor 1 juli worden de overledenen herdacht. Dat gebeurt op verschillende manieren, vaak met zang en gebed. Aanhangers van de winti-religie vieren dan Kabraneti, waarbij contact met voorouders wordt gezocht.

Ketikoti begint met een plechtige Bigi Spikri (grote spiegel), een optocht waarbij feest en rouw hand in hand gaan. Veel mensen gaan traditioneel gekleed en er is muziek. Die optocht leidt naar een plek waar de slavernij herdacht wordt door middel van voordrachten, muziek en kransleggingen. Opnieuw gaan plechtige herdenking en uitbundig feest hierbij hand in hand. Op sommige plekken wordt Ketikoti gecombineerd met culturele festivals.

Wat wordt er herdacht?

Op 1 juli 1863 schafte de Nederlandse overheid officieel de slavernij af in Suriname en op de voormalige Nederlandse Antillen. Zo’n 33.000 mensen in Suriname en 12.000 mensen op de Caribische eilanden werden daarmee in naam vrij, hoewel vrijwel alle tot slaaf gemaakten nog tot 1873 jaar onder ‘staatstoezicht’ werden geplaatst – een verkapte vorm van slavernij. Daarom dragen veel mensen die Ketikoti vieren een button met daarop het jaartal ‘1873’. In Suriname vieren Afro-Surinamers al sinds het begin van de twintigste eeuw feest op 1 juli. Sinds 1955 is het daar een officiële feestdag. Vanaf de eeuwwisseling groeit de groep die het in Nederland viert gestaag. In 2009 was de eerste nationale herdenking bij het Nationaal Monument Slavernijverleden in het Amsterdamse Oosterpark. Later volgden herdenkingen in andere steden.
Ketikoti richt zich dus op de trans-Atlantische slavernij (vanuit Afrika richting het Amerikaanse continent), en minder direct op andere gebieden of moderne slavernij.

Waarom zou je het vieren?

Organisatoren pleiten al jaren voor Ketikoti als nationale feestdag. Want, zeggen zij, voor iedereen is het belangrijk stil te staan bij het thema slavernij. Bij het leed dat tienduizenden is aangedaan. Bij de erfenis die veel mensen nog ervaren – soms alleen al in hun familienaam die ze kregen van een plantagehouder. En bij de onopgeeflijke gedachte dat ieder mens, ongeacht afkomst, recht heeft op een menswaardig bestaan, en dat geen mens eigendom van een ander mens kan zijn.

Hoort daar bepaalde kleding bij?

Dit is voor Afro-Surinamers en Afro-Antillianen bij uitstek de gelegenheid om zich in traditionele feestkleding te hullen. Vrouwen dragen een kleurrijke koto (grote rok), wijduitstaand yaki (jasje) en prachtige angisa (hoofddoeken). De hoofddoeken werden op plantages op bepaalde manieren gevouwen om geheime boodschappen door te geven.

Wat eet je op Ketikoti?

Hét traditionele Ketikoti-gerecht is heri heri (of herheri) met bakkeljauw. Het is een gerecht dat gebaseerd is op het voedsel van tot slaaf gemaakten in Suriname: de groenten die ze zelf verbouwden en gezouten vis. Het gerecht wordt onder de naam ‘Free Heri Heri For All’ op 1 juli uitgedeeld op tientallen plekken in Nederland.

Wat wens je elkaar toe?

Je kunt anderen ‘Wan Switi Maspasi Dey’ (fijne emancipatiedag) wensen. Emancipatiedag of Dag der Vrijheden is de naam die de Ketikoti in Suriname kreeg.

En is er poëzie bij Ketikoti?

Heel veel zelfs, maar zelden pakkender dan dit gedicht van de Surinaamse dichter Trefossa – pseudoniem van Henri Frans de Ziel. De Nederlandse vertaling van Trefossa zelf volgt eronder.

Kalfaria
Masra, ju ati no mu bron
te m’ sa aksi f’ a du kon
tak mi totro
na katibo
ben kan doro so wan ten,
... so wan pen!

na Gorgata ju manpitjin
furu hen martji.
a ben sabi ala warti, ala wini
fu hen dini.
a ben sab tak ju b’e artji,
tak wan tata
b’e si hen pina.

Masra, ju ati no mu bron,
ma sortu sabi
mi totro ben abi?

Nederlandse vertaling:

Calvarie
Heer, Gij moet niet boos zijn
als ik U soms vraag hoe ’t komt
dat mijn voorgeslacht
in slavernij
zo’n tijdperk kon doorstaan, –
... zóveel pijn!

Uw zoon op Golgotha
voltooide zijn taak.
Hij wist al de waarde, al de winst
van zijn dienen.
Hij wist dat Gij luisterde,
dat een vader aanzag
hoe Hij leed.

Heer, Gij moet niet boos zijn,
maar wat wist
mijn voorgeslacht?

Foto: Shutterstock/Dutchmen Photography