Zeven lessen als je kind niet meer gelooft

Les 1: iedereen gelooft

Dat zegt kerkverlater filosoof Lammert Kamphuis. Hij groeide op in de vrijgemaakte zuil, maar kon op een gegeven moment niet meer geloven wat hij als kind mee had gekregen. Maar, benadrukt hij, dat wil niet zeggen dat hij níét meer gelooft. In gesprek met filosoof Stine Jensen zegt hij in het digitale magazine Brainwash: “Iederéén gelooft dus. Neem mensenrechten. Die zijn niet te zien of te bewijzen, maar we geloven er wel in. Of de liefde. Ik geloof daarin, omdat ik hoop dat het bestaat. (…) Ik zou nooit zelf zeggen dat ik niet meer geloof. We hebben helemaal niet door wat we allemaal geloven.”

Een gesprek met een kerkverlater gaat vaak over wat er níét meer is. Daar zit de pijn dan ook, en die verschillen ontkennen heeft geen zin. Maar het kan heel verbindend zijn om elkaar te bevragen op wat er nog wel is. En wellicht: waar je elkaar vindt.

Tip: Vraag aan je kind: wat is heilig voor jou?

Les 2: Een goed gesprek is ingewikkeld

Hoe blijf je in verbinding als je iets totaal anders gelooft? Bij het christelijk geloof is dat vaak een moeilijke vraag, omdat het zo fundamenteel is. Het bepaalt hoe je in het leven staat. Toch blijven goede gesprekken mogelijk.

Voor inspiratie bij zo’n gesprek kun je terecht bij Socrates. Plato schreef dialogen van deze filosoof op, die via een vast patroon verliepen. Die zijn wij gaan kennen als socratische gesprekken: conversaties die als doel hebben elkaar te begrijpen. Simpelweg zijn er vijf stappen: stel een vraag, waar je niet direct een antwoord op hoeft te geven. Bijvoorbeeld: wat is geloven? Concretiseer dan die vraag. Waar gaat het over? Welke situaties zijn er? Verplaats je dan in de situatie van de ander. Benoem en bekijk elkaars argumenten en tot slot: formuleer een essentie, een soort conclusie. Daarbij hoef je het niet met elkaar eens te worden, als je elkaar maar begrijpt. Het doel van zo’n gesprek is niet elkaar te overtuigen, maar samen op zoek te gaan naar de waarheid. En zo’n gesprek zorgt voor begrip.

Tip: Lees het boek

Les 3: Taboes werken verstikkend

“Als ik heel eerlijk ben, voelden wij ons bijna dagelijks schuldig. Wat hebben wij fout gedaan?” Aan het woord is Ralph, getrouwd met Suzanne en vader van vier volwassen kinderen. Twee van hen hebben gebroken met de kerk. “Vaak vroegen mijn vrouw en ik elkaar: Waar hebben we het laten liggen? Hebben we Christus niet voldoende voorgeleefd? Met name de eerste jaren trok het een zware wissel op ons huwelijk.”

Een grote verandering kwam toen het echtpaar anderen ontmoette die hun ervaring deelden. Ralph: “Jarenlang hebben we het geloof van onze kinderen behandeld als een taboe. Maar door er open over te praten, ontstond er zo veel lucht. We ontdekten dat we niet alleen staan. En in de gesprekken leerden we ook dat het niet gaat om falen of slagen, of over schuld. Sterker nog: de gesprekken met anderen hielpen ons ook met meer openheid en ontspannenheid naar onze kinderen te stappen.”

Tip: Zoek mensen met vergelijkbare ervaringen en praat er open over.

Les 4: Het geloof van je kind ligt buiten jouw invloed, maar je eigen geloof niet

Orthopedagoog Bert Reinds schrijft en spreekt regelmatig over dit gevoelige onderwerp. Zijn eerste advies: handel vanuit liefde. Bijvoorbeeld door je niet aan te passen aan, maar af te stemmen op de behoefte van je kind: “Daarmee zeg je: wat je ook gaat doen in je leven, ik blijf je vader of moeder. Ik blijf van je houden, ik laat je niet vallen. Onvoorwaardelijke liefde is de boodschap, en vanuit die liefde ontstaat ruimte om afspraken te maken.”

En, zegt Reinds, als ouder heb je nog wél een geloofsverantwoordelijkheid. “Zoals Job bidt voor zijn kinderen, zo mag ook jij blijven bidden voor je kind. Je kent misschien de uitspraak: ‘Als je met je kind niet over God kunt praten, kun je in ieder geval met God over je kind praten.’ Want je kind is en blijft een schepsel van Hem, en God verlangt er nog veel meer naar dat je kind Hem volgt dan dat jij dat doet. Henk Binnendijk zei het zo: ‘God heeft een groter probleem dan ik, laat het daarom ook daar!’ Dat het strijd en verdriet oplevert, kan ik niet ontkennen, maar op deze wijze kun jij je kind loslaten zonder hem aan zijn lot over te laten.”

Tip: Zoek vormen, rituelen en ritmes om je eigen geloof en vertrouwen op God te blijven voeden.

Les 5: Bidden is beter dan debatteren

Een van de beroemdste ouders van een kind dat niet meer gelooft, is Monica, de moeder van kerkvader Augustinus. Hij schrijft vol liefde en genegenheid over haar in zijn boek Belijdenissen. Zo vertelt hij dat ze naar haar bisschop gaat en hem smeekt om met haar zoon in gesprek te gaan. De bisschop weigert dat, volgens Augustinus “ongetwijfeld verstandig, zoals ik later zou inzien”. Maar moeder Monica geeft niet op en blijft de bisschop smeken. Dan zegt die: “Laat hem daar maar. Alleen: bid de Heer voor hem: hijzelf zal door te lezen wel vinden wat zijn dwaling is en hoe groot zijn goddeloosheid.” En als Monica dan nog niet stopt met smeken, zegt hij wat geïrriteerd de beroemde woorden: “Laat mij nu met rust. Zo waar als u leeft, het is uitgesloten dat een zoon van zulke tranen verloren gaat.” Voor Monica is die uitspraak als een stem uit de hemel.

En dat is wat ze de rest van haar leven doet: bidden voor haar zoon. Augustinus komt inderdaad tot geloof. Niet door gesprekken of discussies, maar door te lezen. En zijn moeder blijft bidden, maar nu voor een goede huwelijkskandidaat. Dat gebed wordt overigens nooit verhoord. Dat had Monica trouwens wel aan zien komen, want volgens haar waren haar huwelijkswensen geen openbaringen, maar “dromen van mijn eigen ziel”.

Tip: Zoek als ouder(s) tijd om (samen) in alle rust te bidden.

Les 6: Rouwen is wederzijds

Het verdriet om een kind dat niet (meer) gelooft is reëel. Dat ziet ook Inge Bosscha, coach voor kerkverlaters. In die rol begeleidt ze ‘nestverlaters’: mensen die afstand hebben genomen van de (religieuze) context van het gezin van herkomst. Onlangs verscheen haar boek Mantel van angst, waarin ze de pijn beschrijft die zij – en met haar vele anderen – overhield aan haar christelijke opvoeding.

Op haar website Dogmavrij.nl geeft ze tips aan nestblijvers en -verlaters. Je vindt er adviezen als ‘wees voorzichtig met religieuze taal’ of observaties als ‘niemand verlaat voor de lol het nest’. “Realiseer je dat je niet de enige bent die te maken heeft met een rouwproces en met wellicht veel verschillende gevoelens. Meestal weet je zelf al wat langer van je veranderende inzichten en heeft de ander behoefte aan tijd en ruimte om zoiets ingrijpends een plek te kunnen geven. Probeer die tijd en ruimte te geven.”

Voor de ‘blijvers’ is de rouw het loslaten van iemand, het loslaten van gedeelde grond en de angst voor de toekomst. Voor de ‘verlaters’ ligt de rouw in het zoeken van nieuwe betekenisgeving, van een groep waarmee je het leven deelt. In de woorden van Marie Jongbloed (42, zelf nestverlater): “Niemand wil een ander verdriet doen. Ik vond het ontzettend pijnlijk een bron van pijn voor mijn ouders te zijn.”

Tip: Neem de rouwervaring van ‘nestverlaters’ en ‘nestblijvers’ serieus.

Les 7: Gedeelde momenten zijn kostbaar

Jordy (27) vertelde op zijn 18e dat hij niet meer kon geloven. Helemaal nieuw was dat niet voor zijn ouders, maar, vertelt hij, “de avond waarop ik dat zei, vergeet ik nooit meer”. Dat zorgde voor het nodige ongemak. “Als ik zondagochtend thuisbleef, terwijl mijn gezinsleden allemaal naar de kerk gingen, was de spanning om te snijden. Het heeft er zeker aan bijgedragen dat ik zo snel mogelijk uit huis ben gegaan.”

Na een aantal jaar besloot hij zijn vader mee te vragen op een huttentocht in Oostenrijk. “Wij delen de liefde voor de bergen en gingen als gezin vaak op trektocht.” Die eerste keer, in 2019, werd een kostbare en emotionele week. “Al wandelend konden we het over dingen hebben waar ik thuis helemaal geen ruimte voor vond. Ondanks onze verschillende levensvisies heb ik mijn vader in de bergen echt ontmoet. Onze relatie heeft er nieuwe lucht gevonden.”

Iets vergelijkbaars ervaart Monique (58) in het contact met haar dochter. “Wij gaan jaarlijks naar de Matthäus Passion. Als we daar samen geraakt worden door de muziek, ervaren we toch een gezamenlijke ervaring die boven ons uitstijgt. Het verdriet en de pijn blijven, maar op deze manier vinden we elkaar toch nog.”

Tip: Ga op zoek naar gezamenlijke, betekenisvolle ervaringen met andersgelovige kinderen.