Zeven adviezen om polarisatie in te perken

‘Vertel dat je pro-vrede bent’

Natascha van Weezel over Israël en Palestina

“Een groot probleem in dit debat is dat mensen denken dat ze moeten kiezen tussen ‘pro-Israël’ en ‘pro-Palestina’. Dit schept verdeeldheid en versterkt vijandbeelden, merk ik. Meestal ligt daar angst voor ‘de ander’ aan ten grondslag.

Daarom is blijven praten essentieel – hoe moeilijk dat ook is bij een conflict als dit. Laten we beginnen met luisteren en vragen stellen. Waarom kies jij een bepaalde kant? Wat ligt eraan ten grondslag? Raakt het misschien aan jouw eigen familiegeschiedenis? Voelt het voor jou als een strijd tegen onrecht? Of heb je misschien persoonlijke ervaringen met discriminatie in Nederland? Het conflict raakt sterk aan identiteit, wat het helaas extra polariserend maakt.

Meteen oordelen over ‘de ander’ sluit de deur naar dialoog. Probeer die open te houden. Het is oké om het niet eens te zijn. Let’s agree to disagree is voor mij altijd een belangrijke dialoogregel. Vraag naar gevoelens en emoties, want die zijn minder makkelijk te veroordelen dan meningen.

Als Jood raakt dit thema mij persoonlijk. Sinds 7 oktober 2023 ontvang ik veel haat en bedreigingen. Naar aanleiding daarvan schreef ik het boek Hoe houd je je hart zacht. Ik probeer mijn hart zacht te houden door te blijven luisteren en te praten. Wel binnen grenzen, trouwens: bij haatdragende commentaren en bedreigingen trek ik de lijn.

Wat ik hoopgevend vind? Er is een grote meerderheid van mensen die helemaal geen verdere polarisatie en haat wil. Zij willen graag iets doen tegen zowel antisemitisme als moslimhaat.

Ik geef veel lezingen in het land. Altijd hoor ik daarbij deze vraag: ‘Wat kan ik nou doen?’ Mijn antwoord: ga in gesprek in je eigen omgeving. Vertel dat je pro-vrede bent en dat je helemaal niet hoeft te kiezen tussen Israël en Palestina. Alleen samen kunnen we haat en polarisatie verminderen.”

Natascha van Weezel, auteur van ‘Hoe houd je je hart zacht’, is documentairemaker en columniste. In de EO-podcast ‘Wallet & Van Weezel’ bespreekt ze met Bart Wallet wat er leeft binnen en rondom de Joodse wereld.

‘We moeten állemaal verantwoordelijkheid nemen’

Melkveehouder Carola van Ruiswijk-Mosselman over de stikstofproblemen

“Omgekeerde vlaggen, boerenprotesten: die beelden kennen we allemaal. Nog steeds broeit er van alles in de agrarische sector. Je hebt vechters – zoals Farmers Defense Force – die de barricaden opgaan. En je hebt vluchters, die de moed verliezen. Soms met suïcide als ultiem verdrietig gevolg.

Wat betreft de polarisatie rond de agrarische sector kan ik slecht inschatten wie we tegenover ons hebben. De media? Journalisten lijken soms, ongehinderd door enige kennis, boeren in een kwaad daglicht te stellen. Of de overheid? Mijn gemeente – Ede – wil vaak iets anders dan de landelijke overheid, en die laatste geeft al jaren niet thuis. Dan zijn er nog EU-regels plús geopolitieke ontwikkelingen – zoals de Oekraïne-oorlog – waarop niemand grip heeft. Kortom, er is niet één gelijkwaardige ‘tegenstander’ met wie je om de tafel kunt gaan en afspreken: ‘Dit is jouw belang, dit het mijne. Laten we allebei wat water bij de wijn doen, dan kunnen we verder.’

De kern van het probleem? Gebrek aan kennis, denk ik. Miljoenen Nederlanders staan inmiddels ver bij de agrarische sector vandaan. Zij weten niet hoe ingewikkeld het is om een boerenbedrijf goed te runnen. Dat is hun niet kwalijk te nemen. Het is wél een probleem.

Net als ongeduld. Na de Tweede Wereldoorlog was het devies: nooit meer honger. Door schaalvergroting kwam er genoeg – te – goedkope voeding voor iedereen. Als we vinden dat dit proces is doorgeslagen, vereist het tijd, geduld, kennis en geld om onze landbouw te hervormen.

Kortom: onder deze polarisatie schuilt een complexe en veelzijdige problematiek. Willen we een andere landbouw, dan moeten we in termijnen van tientallen jaren denken en dat sámen oppakken door allemaal – boeren, overheden en burgers – verantwoordelijkheid te nemen. Reële prijzen voor ons Nederlandse voedsel is daarbij een basisvoorwaarde. Een boer die rood staat, kan niet groen doen. Twee belangrijke factoren om polarisatie tegen te gaan, zijn dus kennis en geduld, geworteld in oprechte belangstelling en waardering voor onze hoogwaardige voeding.”

Carola van Ruiswijk-Mosselman is, samen met haar man, melkveehouder in Ede.

‘Schrijf elkaar niet af als je niet tot overeenstemming komt’

Herman van Wijngaarden over homoseksualiteit

“Voorkomen van polarisatie rond het onderwerp homoseksualiteit betekent voor mij niet dat je geen eigen mening mag hebben, of daar niet voor mag staan. Het gaat mis als je geen enkel begrip wilt opbrengen voor de opvatting van de ander en als de toon van het gesprek bepaald wordt door boosheid, verontwaardiging of minachting. Probeer op z’n minst de mening van de ander te begrijpen, voordat je haar eventueel gaat bestrijden. En schrijf elkaar niet af als je niet tot overeenstemming komt.

Bij het gesprek over homoseksualiteit kleur ik dat soms in met twee stellingen vooraf:

Ten eerste: je mag vóór de homoseksuele relatie zijn zonder beschuldigd te worden van vrijzinnigheid. Er kán sprake zijn van vrijzinnigheid, maar misschien is het vooral een oprecht zoeken van een begaanbare weg, en een opkomen voor het belang van de homo.

Ten tweede: je mag tegen de homoseksuele relatie zijn zonder beschuldigd te worden van homofobie of conservatisme. Er kán sprake zijn van homofobie of conservatisme, maar misschien is het vooral een oprecht verlangen om op te komen voor het gezag van de Bijbel en het heil van de homo.

Grote kans dat mensen nu precies gaan wegen welke woorden ik bij beide stellingen heb gebruikt, maar dat kan dan weer een hang zijn naar polarisatie. Ik hoop dat iedereen wil inzien dat ik ze niet polariserend bedoel.

Bij Hart van Homo’s proberen we er ook zo in te staan. We staan voor de visie dat de Bijbel geen ruimte laat voor de homoseksuele relatie, maar we hebben begrip voor jongeren die dat anders zien. Ook zij zijn welkom bij ons en ze doen mee met onze Bijbelstudiegroepen.”

Herman van Wijngaarden is medeoprichter van de stichting Hart van Homo’s en auteur van diverse boeken.

‘We moeten een tussenoplossing zoeken’

Herman Selderhuis over ‘de vrouw in het ambt’

“Dit is echt een rotonderwerp. Ik kan er wakker van liggen. Omdat de kwestie van ‘de vrouw in het ambt’ mijn eigen kerkverband – de Christelijke Gereformeerde Kerken – zo verdeelt en verscheurt. Kunnen we met elkaar verder? Dat is onze worsteling.

Zowel voor- als tegenstanders gaan uit van het gezag van de Schrift, en komen toch tot verschillende conclusies. En nu zijn er lokale kerken die zeggen: ‘De landelijke kerk heeft hierover bepaalde afspraken, maar daar houden we ons niet aan.’

Als hoogleraar kerkgeschiedenis weet ik uiteraard dat polarisatie – ook in de kerk – iets van alle tijden is. Als je niet oppast, krijg je partijvorming rond dit onderwerp en kom je er op een gegeven moment niet meer samen uit. Wordt de verwijdering te groot, dan kan de boel – net als in een huwelijk – klappen.

Is er een brug over de kloof te slaan? Ik denk het wel. Maar dan moeten we met elkaar bereid zijn na te denken over deze vraag: is de kerkstructuur zoals we die kennen zó aan te passen dat we elkaar vasthouden, zonder dat een van beide partijen zegt: ‘Hiermee doe ik mijn geweten – of de waarheid – geweld aan.’

We zullen constructief moeten denken, en daar is tijd voor nodig. We moeten een tussenoplossing zoeken, zodat de kwestie niet nog verder escaleert. Sowieso kunnen we het ons niet veroorloven uit elkaar te gaan. Zeker niet in de situatie waarin christelijk Nederland momenteel verkeert. We hebben wel grotere uitdagingen dan de discussies die er nu zijn.

Dus: zoek een tussenoplossing, geef elkaar even de ruimte, een soort scheiding van tafel en bed, en laten we dan kijken: kunnen we samen verder, of moeten we dingen anders gaan doen? Nu snel een beslissing nemen om maar uit de problemen te zijn? Dat is een reëel gevaar bij polarisatie: onder druk van de door iedereen gevoelde nood een beslissing nemen waarvan je achteraf moet zeggen: misschien hadden we tóch die extra mijl met elkaar moeten gaan...”

Theoloog en publicist Herman Selderhuis is hoogleraar kerkgeschiedenis en kerkrecht aan de Theologische Universiteit Apeldoorn.

‘Houd maat in het ventileren van kritiek’

Voormalig SGP-politicus Kees van der Staaij over de politiek

“Graag voer ik een pleidooi voor de oude klassieke en christelijke deugd van de gematigdheid, de temperantia. Dat betekent maathouden in het ventileren van kritiek. Die niet onnodig persoonlijk te maken, maar zakelijk te houden.

De scheidslijn tussen pittige woorden en agressieve daden is dun. Die grens vraagt daarom zorgvuldige bewaking. Daar hebben ook voorzitters van debatten een rol in. Wat van een Kamerlid wordt verwacht, staat mooi verwoord in het Reglement van Orde van de Tweede Kamer: ‘Ieder lid gedraagt zich in de vergadering op een wijze die getuigt van onderling respect, en die geen afbreuk doet aan de waardigheid van de Kamer.’

Dat betekent in het debat ook: luisteren naar de ander. Alleen maar binnen komen lopen voor een vlammende speech en je dan tevreden terugtrekken uit het debat onder het motto ‘filmpje gemaakt’ is onder de maat van een parlementaire democratie. Laten we vooral ook een beetje nieuwsgierig blijven naar wat de ander werkelijk bezighoudt. Net als in het alledaagse leven, dus. Wie alleen maar probeert anderen door zijn eigen hoepeltje te laten springen, zal niet ver komen.

Ook buiten het debat is het belangrijk over de grenzen van de eigen bubbel heen contact te zoeken. Wat zou kunnen helpen, en in het verleden ook wel gebeurde, waren gemeenschappelijke reizen en werkbezoeken. Er is ook wat rust en tijd nodig om eens echt met elkaar in gesprek te raken.

Het vraagt van een volksvertegenwoordiger ook de moed om de rol van bemiddelaar te durven pakken, om onvruchtbare en schadelijke polarisatie te keren. Bemiddelen tussen bestuur en burger. Het bestuur duidelijk maken hoe beleid uitpakt voor de mensen in het land. Maar de burger ook eerlijk vertellen waarom niet alles morgen geregeld kan zijn.

En tot slot toch ook een Bijbelse notie: ‘Behandel anderen zoals je zelf behandeld wilt worden.’”

Kees van der Staaij is staatsraad in de afdeling advisering van de Raad van State

‘Blijf de mens áchter de mening zien’

Schrijfster en spreekster Marthe Walter over familieruzies

“Hét probleem als het gaat om polarisatie binnen families is dat je de ander niet meer als mens ziet, maar als mening. En dat je vervolgens die ander probeert te veranderen of te overtuigen. Het gevolg is dat je niet meer jezelf kunt zijn en dan gaat de relatie wringen. Dat is tussen mij en mijn moeder gebeurd tijdens de coronapandemie. We maakten samen een podcast, maar verschilden van mening en groeiden uit elkaar.

Er zijn twee vormen van polarisatie. Ideologische polarisatie en affectieve polarisatie. De eerste gaat over de tegenstelling tussen twee verschillende opvattingen. Dan kun je bij wijze van spreken nog een leuk gesprek met iemand hebben over de vraag waarom de ander geen vlees eet. Of waarom de ander bepaalde politieke standpunten heeft. Bij affectieve polarisatie word je het oneens over de manier waarop je over mensen denkt. Dan zeg je bijvoorbeeld: ‘Alle vegetariërs zijn moraalridders.’ Dan zie je dus de mens achter de vegetariër niet meer, maar heb je alleen nog oog voor de mening van de ander. Zo ontstaat een kloof, een wij tegenover zij, links tegenover rechts. Je stopt de ander in een hokje en reduceert hem tot een mening.

Zeker ook door de invloed van social media kom je al snel in je eigen gelijk terecht en raak je steeds meer overtuigd van jouw standpunten.

Mijn advies om polarisatie in families in te dammen, is: blijf de mens áchter de mening zien. Hoe? Door genuanceerd naar iemand te kijken, niet bang te zijn om het gesprek met elkaar aan te gaan en niet te proberen de ander te veranderen of te overtuigen. In plaats van te denken: wat gek of wat slecht, kun je ook zeggen: ‘Hé, wat interessant, vertel me eens wat meer. Waarom vind jij dit of dat?’ Ik zeg altijd: probeer je te verwonderen in plaats van te veroordelen.”

Marthe Walter schreef het boek ‘Ik wil gewoon mijn moeder terug’. Een verhaal over hoe polarisatie een familie uiteendrijft.

‘Ken het verhaal achter de statistieken’

Dwight van van de Vijver over racisme

“Onderscheid maken waar geen onderscheid is. Dat is het probleem van racisme. Vaak wordt dit aangewakkerd door de politiek en de media, die ons angst inboezemen en ons een verkeerde voorstelling van zaken geven. Om een voorbeeld te noemen: ik werkte als wijkagent in het Utrechtse Kanaleneiland. Daar wonen 17.000 mensen, waarvan 85 procent een niet-westerse achtergrond heeft. De meesten zijn van Marokkaanse afkomst. Ondanks dat er ontzettend veel positieve verhalen te vinden zijn in deze wijk, hoor je vaak alleen de negatieve. Daardoor werd er een paar jaar geleden in de politiek gesproken over een Marokkanenprobleem en deed Geert Wilders zijn ‘minder minder’-uitspraak. Maar als je inzoomt, blijkt het om minder dan één procent van de wijkbewoners te gaan die voor overlast zorgt en met de politie in aanraking komt.

Mijn advies is daarom: ken het verhaal achter de statistieken. En wees je ervan bewust dat angst voor het onbekende de voedingsbodem is van racisme.

Een paar jaar geleden kregen wij nieuwe bewoners in onze straat. Al snel deed het verhaal de ronde dat het Russen waren. Het was kort na de ramp met de MH17, en sommige buren maakten zich echt zorgen. Ik begreep dat niet zo goed, dus ik vroeg waar hun zorg vandaan kwam. “Het zijn Russen!” zeiden ze. Ik vond dat merkwaardig; ze waren dus bang vanwege het feit dat de nieuwe buren geen Nederlanders waren. Ik vroeg: ‘Wat kunnen we doen om hen welkom te heten?’ Dat zette de komst van deze nieuwe buren ineens in een heel ander perspectief.

Wat we nodig hebben? Bruggenbouwers. Mensen die boven groepen uitstijgen en kunnen verbinden. En die mensen van uiterst rechts en uiterst links wat meer naar het midden kunnen halen. De media zou ik willen oproepen om juist ook de goede voorbeelden te laten zien. Laat zien hoe de autochtone bevolking zich verbindt met mensen met een migratieachtergrond. Niet omdat de een de ander helpt, maar omdat ze voor elkaar van betekenis zijn.”

Dwight van van de Vijver was van 2010 tot 2016 wijkagent in Utrecht en maakte diverse programma’s voor de EO, waaronder ‘Ook hier’, waarin hij Nederlanders portretteerde die in Nederland regelmatig of zelfs dagelijks te maken hadden met racisme.