Zelf­ver­trou­wen: mag ik als christen ook houden van mezelf?

Ik ben lelijk.
Ik ben niet succesvol genoeg.
Ze vinden me vast saai.
Ik ben een christen van niks.

Zulke gedachten schieten weleens door mijn hoofd. Ik ben soms onzeker over mezelf, of het nou gaat om mijn uiterlijk, mijn karakter, mijn talenten, of mijn geloof. Dat geeft me natuurlijk geen goed gevoel. Daarom probeer ik wat meer zelfvertrouwen en eigenwaarde op te doen. Ik ben niet de enige met deze worsteling. Regelmatig spreek ik mensen die in meer of mindere mate last hebben van dezelfde onzekere gedachten. Psychologen zeggen dat ze vaak cliënten hebben met minderwaardigheidsgevoelens. Niet voor niets zijn er schappen vol boeken en artikelen te vinden met tips om meer zelfvertrouwen op te doen.

Zelfvertrouwen is tegenwoordig blijkbaar een belangrijk thema. Maar dat zie ik niet terug in de kerk. Want hoe meer ik probeer zelfvertrouwen te kweken, hoe meer het lijkt te botsen met mijn geloof. Het christendom staat immers in het teken van nederigheid. De Bijbel staat vol met waarschuwingen tegen hoogmoed, met teksten over dat je jezelf niet moet verhogen maar moet vernederen, en ‘acht in alle bescheidenheid de ander belangrijker dan uzelf’.

Christelijke nederigheid

Probeer ik iets minder kritisch te zijn op mezelf, lees ik in christelijke boeken dat ik een zondaar ben en dat ik tekortschiet. Probeer ik mezelf waardevol te vinden, hoor ik in christelijke liedjes dat ik Gods liefde eigenlijk helemaal niet waard ben en dat het een wonder is dat Hij toch van me houdt. Probeer ik mezelf ervan te overtuigen dat ik niet onderdoe voor anderen, hoor ik in de preek dat ik juist niet aan mezelf moet denken en de ander voor moeten laten gaan. Sommigen christenen zeggen letterlijk dat al die hedendaagse aandacht voor eigenwaarde niet goed is. ‘Met zelfvertrouwen zet je jezelf op de troon in plaats van God’, zei een vrome broeder ooit tegen me.

Toegegeven, er zijn ook christenen die eigenwaarde wél belangrijk vinden. Vooral in evangelische kringen heb ik gehoord dat God van je houdt en je accepteert zoals je bent en dat je daarom niet onzeker hoeft te zijn. Zoals iemand ooit door de microfoon riep tijdens een jongerendienst van Opwekking: ‘God vindt jou supergaaf!’. Toch blijft het wringen. Want, zo luidt de boodschap meestal, God houdt van je ondanks wie je bent. Je bent niet waardevol omdat je zo’n mooi mens bent, maar omdat God vol genade is. Voor mij klinkt het als: zie je wel, je bent een stuk vuil, maar je hebt de mazzel dat God zo vol liefde is dat Hij zelfs van een stuk vuil houdt. Dat helpt niet tegen mijn onzekere gedachten.

Het gevaar van een laag zelfbeeld

Ik denk daarom dat christenen iets missen. Niet dat die nederigheid van het christelijk geloof verkeerd is. Je moet als mens zeker niet hoogmoedig zijn en denken dat je gelijkstaat aan God, of dat je beter bent dan andere mensen. Wij mensen kunnen vaak flinke dosis nederigheid goed gebruiken. Soms denken mensen echter té nederig en té laag over zichzelf. En als ik kijk naar de gevolgen van zo’n negatief zelfbeeld, passen die ook niet bij het christelijk geloof. Het maakt mensen namelijk niet alleen ongelukkig, maar verstoort ook hun contact met hun naasten. Om een voorbeeld te noemen: soms ga ik door mijn onzekerheid tijdens een gesprek piekeren over hoe ik overkom op mijn gesprekspartner. Daardoor ben ik alleen maar bezig met mezelf en kan ik me minder focussen op wat de ander zegt. Mijn onzekerheid zorgt ervoor dat ik er minder goed voor de ander kan zijn.

Er zijn mensen die zwaardere problemen hebben: ze zijn zo onzeker dat ze er depressief van worden, of helemaal geen contact meer durven te leggen met anderen. Bij weer anderen gebeurt juist het tegenovergestelde. Zij compenseren hun onzekerheid door zichzelf te overschreeuwen en alle aandacht naar zich toe te trekken, wat ook weer ten koste gaan van hun contact met anderen. En ik heb van mensen gehoord die zichzelf beschadigen (door drank en drugs, of een eetstoornis, of door zichzelf te snijden), mede doordat ze diep vanbinnen geloven dat ze waardeloos zijn. Een laag zelfbeeld kan je zelfs kapot maken. Daar is niks christelijks aan.

Houden van jezelf

Daarom zou ik het mooi vinden als we in het christelijke wereldje vaker benadrukken hoe belangrijk het is om vertrouwen te hebben in jezelf. Zeg niet alleen dat de mens zondig is, maar ook dat de mens mooi en waardevol is. Spreek niet alleen over de opdracht om je naaste lief te hebben, maar ook over hoe goed het is als je houdt van jezelf. Maar hoe werkt dat? Zegt het christendom iets over het hebben van zelfvertrouwen? Hoe rijm je een positief zelfbeeld met christelijke ideeën over de zonde en de ander belangrijker achten dan jezelf? Kun je mensen in een preek vertellen dat het goed is om van jezelf te houden, zonder de Bijbel geweld aan te doen?

Daar ga ik de komende tijd voor Lazarus naar op zoek.