Woes­tijn­va­ders | De zelfkennis van Mozes de Donkere

Afgelopen zaterdag werd het prachtige boek Woestijnvaders van Mattias Rouw uitgeroepen tot het beste theologische boek van 2015. Hieronder vind je een leesfragment.

Een monnik in Sketis maakte een ernstige fout. De monnikenraad kwam bijeen om te overleggen wat ze met de situatie aan moesten. Omdat Mozes een wijs man was, stuurden ze de overste van het klooster om te vragen of hij wilde komen. Maar Mozes wilde niet. Ze zeiden: ‘Laten we een nog belangrijker persoon sturen.’ Toen vervolgens priester Isidorus aankwam, zei hij: ‘Kom, de monniken zijn bijeen gekomen, ze wachten op je.’ Toen stond Mozes op en ging naar hen toe.

Vreemd genoeg droeg Mozes tijdens het lopen een mand op zijn rug. Een oude kapotte mand, tot de rand gevuld met zand en stenen. Aan alle kanten viel het er uit. De monniken die hem tegemoet kwamen lopen, vroegen daarom verbaasd: ‘Mozes, wat ben je nu aan het doen?’ Waarop hij zei: ‘Kijk, mijn fouten laten een spoor achter, maar ik zie het zelf niet. En juist vandaag ben ik naar jullie gekomen om een oordeel uit te spreken over de fout van iemand anders.’ De monniken hoorden Mozes’ woorden en zeiden niets meer tegen de broeder die de fout had gemaakt en vergaven hem.

Woestijnvader Mozes de Donkere (332-407 na Chr.) 

‘Niet oordelen’ is een veelvoorkomend monnikenthema. Bijna iedere woestijnmonnik heeft hier uitspraken over gedaan. Het niet oordelen is voor hen belangrijk omdat het oordelen een desastreuze bijwerking heeft: het leidt de aandacht af van jezelf. Zo zei Mozes de Donkere eens: ‘Als je de misstappen van je buren ziet, ben je niet bezig met het letten op je eigen fouten.’ Maar waarom is het letten op de eigen fouten voor de woestijnvaders zo belangrijk?

De mitsen en maren van je blindstaren

Woestijnvaders specialiseren zich in het analyseren van de fouten die ze maken. Met die kennis kunnen ze vervolgens plannen maken om te zorgen dat ze niet nog een keer dezelfde fout maken. Nu kunnen iemands fouten op twee manieren zichtbaar worden. Ten eerste kan een monnik direct zijn eigen fouten waarnemen. Ten tweede kan hij, en dat klinkt vreemd, de misstappen van een ander observeren en zo indirect zijn eigen fouten zien. Deze indirecte manier van kijken ontlenen de woestijnmonniken aan de bijbel, waar staat: ‘Het oordeel dat je over anderen velt, vel je over jezelf, want de fouten die je veroordeelt, doe je zelf ook.’

Oog voor je eigen fouten

De misstap van de ander zien, is er zelf schuldig aan zijn, zegt de woestijnvaderlogica. Daarom kiezen de woestijnmonniken ervoor de blik direct op zichzelf te richten. Een ander gebruiken om de eigen fouten zichtbaar te maken, vinden zij niet zo chic. En het is ook risicovol. Te veel naar andermans misstappen kijken kan leiden tot blind staren: een houding waarbij je alleen nog maar de misstappen van een ander ziet, zonder oog te hebben voor je eigen fouten. Dan word je iemand die altijd commentaar heeft op anderen en zelf denkt helemaal geweldig te zijn. Zo’n houding is natuurlijk helemaal monnik-onwaardig.

De arrogantie!

De woestijnmonniken koppelen de begrippen ‘fouten zien bij de ander’ en ‘oordelen’ vaak aan elkaar. En dat is niet zo heel gek, al is er wel een onderscheid. Want oordelen begint vaak onschuldig, door te praten over een fout van een ander: ‘Heb je dat gehoord? De buurman is laatst heel erg boos op me geworden.’ Het lijkt zo nog een interessant weetje. Maar voor het gesprek is afgelopen gaat het over: ‘Die opvliegerige buurman.’ En voor je het weet is één misstap zo opgeblazen dat een persoon als geheel wordt veroordeeld.

Wat zegt dit over mij?

Een woestijnmonnik heeft geleerd zichzelf op dit punt te bevragen: ‘Weet ik wat er zich allemaal in een ander afspeelt? Wie ben ik om mijzelf als rechter boven een ander te stellen? Weet ik wat de ander heeft meegemaakt? Welke lasten draagt iemand met zich mee? Welk verleden heeft die persoon gevormd tot wie hij of zij is? Als ik de antwoorden op deze vragen zou kennen, zou ik mij dan anders opstellen? Maar vooral: als dit iets is wat mij opvalt in de ander, wat zegt dit dan over mijzelf?’

Volgens de woestijnvaders is het beter elkaar eerst te vinden in de worsteling van het leven. Door te oordelen schep je een afstand tussen jou en de ander. Natuurlijk kan iemands gedrag betreurenswaardig zijn. Dat weten de woestijnmonniken ook wel. Maar de basishouding is elkaar eerst te vinden in de gelijkwaardigheid van het maken van misstappen. Ga er maar aan staan!

Meer lezen? Mattias schreef voor Lazarus nog 3 verhalen over Woestijnvaders en -moeders. En onlangs verscheen dit ‘beste theologische boek van 2015’ in luxe magazine-vorm. Meer info over de Woestijnvaders en het boek vind je hier. 

Illustratie: Jedi Noordegraaf, Studio Vandaar.

Achtergrond: Marcel Enderink, Zolderkamer72

Dit blog werd eerder gepubliceerd op 3 december 2015