Wie waren Maria Magdalena en Maria de moeder van Jezus?

Veruit de twee belangrijkste Maria’s uit de Bijbel zijn Maria Magdalena en Maria, de moeder van Jezus. Al eeuwen bevinden zij zich aan de uiterste zijden van het klassieke morele spectrum: de eerste is de hoer, de tweede is de heilige supermoeder. Het is een handig frame en tegelijk een waarschuwing aan vrouwen: vermijd het gedrag van Maria Magdalena, streef ernaar een Maria te worden. De kerk wist deze vrouwen zo van hun mens-zijn te ontdoen en maakte van hen karikaturale symbolen om macht over hen uit te oefenen. Maar wie gingen er schuil achter de Maria’s?

Maria Magdalena & zeven demonen

In 'De vrouwen van Jezus van Nazareth' doen we een poging de mens achter het icoon te vinden. Van Maria Magdalena wordt in de Bijbel gezegd dat Jezus haar bevrijdde van zeven demonen en dat ze vanaf dat moment een volgeling van hem werd. Die zeven demonen, daar zit het hem in: die zijn gebruikt, of misbruikt zo je wilt, om Maria weg te zetten als een gevallen vrouw, een prostituee die uiteindelijk door Jezus wordt gered. Maria als het ultieme voorbeeld van een boetelinge.

Maar zoomen we wat verder in, dan kun je in die zeven demonen makkelijk de zeven hoofdzonden zien waar wij allemáál mee te maken hebben en waar we mee worstelen. Kortom, wij zijn geen haar beter (of slechter) dan Maria Magdalena. Zij staat voor de mens, met al zijn gebreken. Net als wij probeerde zij uit te vinden wat een goed leven is.

Jezus wist haar met zijn revolutionaire boodschap van vrede en gerechtigheid te inspireren, net als wij daar 2000 jaar later door geïnspireerd zijn. Juist door haar voelde hij zich begrepen; niet voor niets verschijnt hij aan haar als eerste na zijn opstanding. Een ongemakkelijk verhaal voor een kerk die door mannen werd geleid. Die hadden meer baat bij een schuldige vrouw in dezelfde lijn als Eva en creëerden daarom het eenzijdige beeld van haar als bekeerlinge...

Magdala was rijke handelsstad

Om beter te kunnen begrijpen waarom Maria Magdalena zo geraakt was door Jezus, moeten we iets weten van de context. En waar kun je dan beter terecht dan in Magdala zelf (nu een opgraving in Israël aan het meer van Galilea). Dat was destijds een rijke, kosmopolitische handelsstad waar jodendom en hellenisme door elkaar heen liepen. Tegelijkertijd was er altijd de onderdrukking van de Romeinen die opstanden met geweld neersloegen. Maria was daar ongetwijfeld meerdere malen getuige van.

Als dat je wereldbeeld vormt, als repressie deel uitmaakt van je dagelijks leven, moet die boodschap van geweldloosheid van Jezus een openbaring voor haar zijn geweest. Zelfs zo, dat zij besloot hem te volgen en hem (financieel) te ondersteunen. Zij was dan ook van groot belang voor de Jezus-beweging. Een heel ander beeld dus dan de kerk altijd heeft doen geloven.

Maria, moeder Gods

En dan de andere Maria, de moeder. Ook over haar zegt de Bijbel niet veel waardoor er heel veel ruimte kon ontstaan om haar bepaalde kwaliteiten toe te kennen, waardoor zij uiteindelijk in het jaar 431 tot moeder Gods werd verheven. Dat zien de Rooms-Katholieke en de Oosters-Orthodoxe Kerk vandaag de dag als een onomstotelijk dogma, maar ook hier is context weer van belang. Want waar werd Maria tot moeder Gods uitgeroepen? Dat was in Efeze, een welvarende en belangrijke havenstad in het Romeinse Rijk (het huidige Turkije). Er deden al vroeg verhalen de ronde dat Maria daar na Jezus’ dood heen zou zijn getrokken in gezelschap van de apostel Johannes. Waarom juist daarheen?

Kijk, nu wordt het interessant. Efeze was eeuwenlang dé plaats waar moedergodinnen werden vereerd. De Efeziërs aanbaden eerst de godin Cybele die later, toen de Romeinen kwamen, werd vervangen door Artemis. Haar tempel werd zelfs als een van de zeven wereldwonderen beschouwd. En dáár bracht de legende Maria naartoe. Het is dan ook niet vreemd dat op het moment dat Efeze christelijk werd, de eigenschappen van Artemis (waaronder de maagdelijkheid) als vanzelf op Maria werden geprojecteerd. Want zo werkte de geest van de antieke mens nu eenmaal, dat was in de Oudheid volkomen normaal. Dat Maria de moeder Gods werd, is een beslissing van mensen geweest die betekenis wilden toekennen aan de verschijnselen om hen heen.

Klassieke liedje van verdeel en heers

De verhalen van de twee Maria’s geven dus interessante inzichten. Ten eerste dat het louter mannen waren die zich de beeldvorming van hen toe-eigenden. Daarachter schuilt het klassieke liedje van verdeel en heers: zij waren er vanuit hun patriarchale denkpatronen op gespitst om de controle te houden en konden deze vrouwen als instrument inzetten.

Ten tweede wordt duidelijk hoe wij mensen altijd maar weer bezig zijn om betekenis te geven. Dat is misschien wel onze diepste drijfveer: chaos ontwarren, patronen zien en waarde en liefde toekennen om ons zelf staande te houden in een verwarrende wereld.

Zo kon ook Maria worden wie zij is: uiteindelijk willen we immers allemaal bij onze moeder op schoot, voor goed, voor altijd.