Wat zegt de joodse traditie over sabbatsrust?

Op vrijdagavond, een uur voordat de zon ondergaat, zetten joodse families overal op de wereld de sabbatstafel klaar. Orthodoxe joden volgen daarbij nauwgezet de Halacha, de joodse wet zoals die in de loop van de eeuwen is samengesteld; 142 hoofdstukken vol gedetailleerde richtlijnen voor het dagelijks leven, gebaseerd op de geboden uit de Thora en aangevuld met eeuwen schriftelijke en mondelinge traditie. In 25 van die hoofdstukken gaat het over de sabbat; over het waarom, hoe, wie, wat en waar. Op zoek naar het hart van de sabbat duiken we de joodse traditie in, speurend naar ingrediënten die een beetje sabbatsrust kunnen brengen in de hectiek van het dagelijks leven. Niet omdat we die joodse traditie zouden moeten volgen, maar om schatten op te diepen die ons leven ook vandaag nog rijker maken.

1. De Schepper

De heilige Sabbat is een groot teken en een verbond dat de Heilige, geprezen is Hij, ons gegeven heeft, om ons te laten weten dat in zes dagen Hasjem de hemel en de aarde gemaakt heeft en alles wat zich daarin en daarop bevindt, en dat Hij op de zevende dag rustte. En dit is de basis van ons geloof.
Hoofdstuk 72:1

Er zijn talloze antwoorden te geven op de vraag waarom een rustdag belangrijk is. Het is goed voor een mens, goed voor de maatschappij, wellicht zelfs goed voor de economie en de natuur. Maar de joodse traditie geeft maar één heldere reden: de Schepper. Hij is de reden. Alle gebeden en tradities tijdens de sabbat wijzen naar Hem. Daarmee is de sabbat een gezonde dosis tegengif: het leven draait niet om hoe belangrijk, goed, kundig of succesvol jíj bent, maar om de Schépper. Zonder onze inspanning draait de wereld wel door; sta stil en kijk naar boven.
Een groot deel van de sabbat wordt dan ook besteed aan diensten in de synagoge, het uitspreken van gebeden en het bestuderen van de Thora. De sabbat draait om het letterlijk en figuurlijk loslaten van werk en je richten op God.

2. Goed eten en drinken

Men bereidt fijn en smakelijk vlees en vis en goede wijn (...). Maar indien men daar niet tegen kan, of er niet van houdt, hoeft men dat niet te eten, want de Sabbat is voor het genoegen en niet voor het verdriet.
Hoofdstuk 72:7

Er staan 435 ge- en verboden over de sabbat in de Halacha, die soms duizelingwekkend gedetailleerd zijn. Eén ding is duidelijk: de sabbat vier je niet tussen neus en lippen door. Daar is aandacht voor nodig. Die aandacht is er vooral ook voor het eten en het drinken. Zorg voor goede wijn. Geef gerust wat extra geld aan eten en drinken uit. Dek de tafel feestelijk, trek mooie kleren aan, zorg dat je nagels geknipt zijn en je kapsel in model zit: de sabbat is een moment om vol aandacht te genieten van het goede wat God geeft. Hij is immers de Schepper, dus bij iedere maaltijd spreek je de zegenbede, de berachah uit: “Gezegend zijt Gij, G’d, onze Heer, koning van het gehele universum.”
De sabbat laat zien dat goed eten en drinken een vorm van lofprijzing kan zijn: een erkenning van God als de Gever van eten en drinken. Daarmee kan iedere maaltijd een sabbatsmoment worden.

3. Genot

Het is een mitswa (gebod, red.) om te genieten van alle vormen van plezier, zoals er geschreven staat in Jesjajahoe 58:13: ‘En je zult de Sabbat een genoegen noemen.’
Hoofdstuk 77:22

Veel lichamelijke arbeid is verboden op de Sabbat, maar het hebben van geslachtsgemeenschap op de sabbat wordt warm aanbevolen; het is als een heilige daad. Het hebben van plezier is niet de eerste vorm van sabbatsheiliging waar we aan denken, maar vreugde is in de joodse traditie onlosmakelijk verbonden met de eredienst. Zo reikt de joodse traditie ons opnieuw een medicijn aan tegen zowel de dagelijkse sleur als de dagelijkse zorgen: geniet! Ga op zoek naar plekken, mensen, onderwerpen of bezigheden die vreugde brengen en geniet met volle teugen van het goede wat de Schepper te bieden heeft. Of, om het in de woorden van de Halacha te zeggen: “Het is een mitswa om veel vruchten en delicatessen te eten en aan aangename geuren te ruiken, om zo de honderd berachot (lofzeggingen, red.) vol te maken die men iedere dag moet zeggen.” Ieder moment van genot is een reden tot loven.

4. Relativeringsvermogen

Onze rabbijnen waren bang, dat wanneer er, wat de Hemel verhoede, brand uitbreekt op Sabbat, de bewoners van het huis waar de brand is uitgebroken zodanig druk bezig zouden zijn met het redden van hun bezittingen, dat zij zouden vergeten dat het Sabbat is, en dat zij het vuur zouden blussen. Daarom hebben zij verboden om wat dan ook uit de brand te redden.
Hoofdstuk 85:1

Soms gaat de Halacha behoorlijk ver in wat er wel en niet mag op de sabbat. Bij het lezen van een gebod als hierboven, komen bijna automatisch de woorden van Jezus boven: “De sabbat is er voor de mens, niet de mens voor de sabbat.”
Maar, zegt de joodse traditie, let op: niet bezit of werk is het belangrijkst; rust is belangrijker. Je kunt de hele dag bezig zijn met wat er mis kan gaan als je nú niet ingrijpt. Of de dag vullen met het volgen van nieuws, uit angst iets te missen. Of toch ’s avonds de werkmail checken, want wie weet is er wel iets urgents.
De sabbat is een keiharde, compromisloze en daarmee helende stop – het woord ‘sabbat’ komt van het werkwoord sjavat, dat ‘stoppen’ betekent. Niets is op de sabbat belangrijker dan het genieten van de door God gegeven rust. Niet als een juk, maar als een medicijn.

5. Gezamenlijk leren

De Heilige, geloofd zij Hij, zei tegen Mosjé: “Daal af van de berg en verzamel voor Mij een grote menigte op Sabbat, opdat de toekomstige geslachten na jou zullen leren dat de leden van de gemeenten op iedere Sabbat bij elkaar moeten komen om gezamenlijk Thora te leren.”
Hoofdstuk 77:24

De sabbat is geen individuele aangelegenheid; die vier je samen. Thuis met het gezin, door samen te eten en te genieten. En in de gemeenschap waar je bij hoort, door naar de synagoge te gaan – in orthodox-joodse kringen drie keer per sabbat: op vrijdagavond, zaterdagochtend en zaterdagmiddag. Tijdens die bijeenkomsten verheugt en verdiept de gemeente zich in de woorden die God gegeven heeft.
En daarmee biedt de joodse traditie een laatste ingrediënt voor heilige rust aan: je onderdeel weten van een gemeenschap die luistert naar wat God te zeggen heeft. Of die nu op de zaterdag, de zondag of de dinsdagmiddag samenkomt, of die nu in een volgepakte zaal of een huiskamer met vijf mensen plaatsvindt: sabbatsrust vind je samen met anderen die thuiskomen bij God.

Sabbat shalom.