Wat zegt de Bijbel over vasten?

Een hele maaltijd slaan we misschien niet over. Maar steeds meer protestantse christenen doen in de veertigdagentijd wel suiker, alcohol of social media in de ban. Waarom vasten gelovigen? En is het wel gezond? Op Google wordt veel gezocht op dit soort dingen. Hoog tijd voor antwoord op zeven veelgestelde vragen.

1. Wat is vasten?

Vasten is voor een bepaalde periode stoppen of minderen met eten of drinken. Vasten is van oudsher een rooms-katholiek gebruik, maar wint onder protestanten aan populariteit. Tegenwoordig vasten mensen ook op andere manieren. Moderne manieren van vasten kunnen bijvoorbeeld zijn 40 dagen geen alcohol drinken, geen vlees eten, of geen social media gebruiken.

2. Wat zegt de Bijbel over vasten?

Het is een gebruik dat veel voorkomt in de Bijbel, zowel in het Oude als in het Nieuwe Testament. Mozes vastte voordat hij de tien geboden opschreef (Exodus 34:28), Daniël vastte nadat hij een zware boodschap te verwerken had gekregen (Daniël 10:3) en Jezus vastte in de woestijn voordat Hij verzocht werd door de duivel (Matteüs 4:2).Volgens Debijbel.nl, website van het Nederlands Bijbelgenootschap, zijn er wel kleine verschillen tussen vasten in het Oude en in het Nieuwe Testament. Waar het eerder vooral een godsdienstig ritueel was, wordt vasten in het Nieuwe Testament gezien als teken van toewijding aan God. Je leest het hier vaak in één adem met gebed en het geven van aalmoezen.

“In Matteüs 6 benadrukt Jezus dat vasten geen treurtijd is," vertelt Nikolaas Sintobin. De jezuïet en internetpastor heeft veel ervaring met vasten. "Je hoeft geen somber gezicht op te zetten, vasten is juist mooi! Het is een innerlijk proces, het gaat om jouw relatie met God.”

• Lees ook: Hoe kun je vasten en wanneer is de vastentijd? Alles over de veertigdagentijd op een rijtje

3. Hoe vasten christenen?

Vasten christenen anders dan moslims tijdens de ramadan? Nikolaas Sintobin denkt van wel: “De ramadan is een maatschappelijk en sociaal gebeuren. Het moet zichtbaar zijn dat je meedoet. Bij christenen is het juist een onzichtbaar en een persoonlijk proces. Bovendien gaat de christelijke vastentijd niet altijd over eten. Ik ken veel jongeren die vasten van social media of Netflix.” Waar hij zelf van gaat vasten? “Als internetpastor zit ik veel achter de computer. In de vastentijd wil ik dat minderen. De tijd die overblijft, wil ik aan gebed besteden.”

4. Vasten en bidden

Bijna altijd wordt vasten genoemd in combinatie met bidden, zoals in Matteüs 6. Kennelijk horen vasten en bidden bij een relatie met God. Je doet het dus niet om af te vallen of om een andere reden die niets met God te maken heeft. Met vasten zeg je tijdelijk 'nee' tegen je eigen verlangens die zijn ingesleten in je dagelijkse leven. En dit doe je om je op God te richten. ‘Is het niet het vasten dat ik verkies: misdadige ketenen losmaken, de banden van het juk ontbinden, de verdrukten bevrijden, ieder juk breken? (…) Dan geeft de Heer antwoord als je roept; als je om hulp schreeuwt, zegt hij: ‘Hier ben ik’ (Jesaja 58:6, 9). Met vasten maak je je blijkbaar los van de ‘banden van het juk’, oftewel de last die je draagt. Klinkt heftig! Zodra je zelf vast, ontdek je al snel dat je je behoorlijk kwetsbaar opstelt: je lichaam moet afkicken van een bepaalde gewoonte of zelfs verslaving. Hiermee geef je je afhankelijkheid van God toe, zowel letterlijk als figuurlijk. En dat is iets positiefs: als je Hem opzoekt, zal Hij namelijk antwoorden (vers 9).

5. Waar komt de veertigdagentijd vandaan?

Je vindt de veertigdagentijd niet letterlijk terug in de Bijbel. Waar komt het dan wél vandaan? Over de oorsprong van de vastentijd doen verschillende verhalen de ronde. Voor een van de theorieën moeten we terug naar het jaar 325. Rond die tijd was er ophef ontstaan rond de leer van een zekere Arius. Christus was niet gelijk aan God, beweerde hij, maar slechts een schepsel van God. Dit zorgde voor onrust in het Romeinse Rijk, iets waar keizer Constantijn de Grote niet op zat te wachten. Daarom riep hij ruim 200 bisschoppen bij elkaar om te komen tot een oordeel over de leer van Arius. Deze bijeenkomst – ook wel de concilie van Nicea – was achteraf gezien een bijzondere gebeurtenis: de allereerste oecumenische concilie.

Tijdens dit concilie werden ook afspraken gemaakt over de datum van Pasen. Zo werd besloten dat Pasen gevierd moest worden op de zondag na de eerste volle maan in de lente. Daardoor valt het christelijke paasfeest in de westelijke kerken tussen 22 maart en 25 april.

Ook werden er meer ‘vierdagen’ afgesproken, zoals Goede Vrijdag en andere dagen in de Stille Week voor Pasen. Maar het was uiteindelijk paus Gregorius de Grote die rond 600 na Christus bepaalde dat de veertigdagentijd voortaan 46 dagen voor Pasen moest beginnen. Als je de zes zondagen eraf trekt, blijven er tussen Aswoensdag en Pasen precies veertig vastendagen over.

6. Is vasten gezond?

Minderen met alcohol en suiker is gezond – dat weten we allemaal. Maar hoe zit het met het laten staan van maaltijden? “Enkele dagen vasten of een volle maaltijd per dag overslaan, kan niet zo veel kwaad,” antwoordt Patricia Schutte, kennisexpert op het gebied van vasten en woordvoerder van het Voedingscentrum. “Langer vasten heeft wél nadelen: je lichaam breekt dan spierweefsel af om aan energie te komen. Hoe strenger je vast, hoe minder voedingsstoffen je binnenkrijgt. En voor wie denkt af te vallen door te vasten: een valkuil kan zijn om na een vastenperiode weer ‘bij te eten’. Netto kom je dan zelfs aan.”

7. Hoe houd je vasten vol?

“Vasten gaat niet om het verliezen van kilo’s of om jezelf te bewijzen met een persoonlijk record,” benadrukt Nikolaas. “Verbondenheid met God zoeken: daar gaat vasten over. Vraag je vóór de veertigdagentijd daarom af: wat brengt me dichter bij Jezus? Soms kan vasten dan juist betekenen dat je iets wél doet. Zo wil ik bijvoorbeeld bewust het contact zoeken met zwervers op straat. Hoe dan ook, het volstaat niet om in de veertigdagentijd alleen te vasten, want met vasten creëer je leegte. Er moet ook iets voor in de plaats komen: gebed. Als je vasten niet combineert met een gebedsleven, ga je die leegte opvullen met iets anders. Dan dreigt het nergens toe te leiden.”

Nikolaas’ advies? “Stel jezelf haalbare doelen voor de veertigdagentijd. Je mag best een beetje ambitieus zijn, maar wees ook nederig: we zijn zwakke mensen. En deel met anderen op welk vlak je gaat vasten. Dan kun je elkaar helpen om trouw te zijn.”