Wat wij kunnen leren van opruimgoeroe Marie Kondo – en andersom

Laat je sokken niet als aardappels door de la rollen, maar strijk ze met een liefdevolle aanraking glad. Vouw ze met drie vouwen rechthoekig, matchend met de hoogte van de lade en berg ze rechtopstaand op. Er zijn weinig adviezen die ik zo klakkeloos en trouw heb opgevolgd als deze, van opruimgoeroe Marie Kondo.

Bedankt voor de geborgenheid

Jaren geleden kocht ik haar boek Opgeruimd! en de effectiviteit van haar aanpak is tot op vandaag zichtbaar in mijn kledingkast. Sinds kort is ze ook live in actie te zien in de Netflix-serie Tidying Up. Ik ben geboeid door wat zij weet te bewerkstelligen in het leven mensen die rommel-moe zijn, waaronder ikzelf. Zoals de sokkenmethode. Hoe zoiets futiels voldoening kan geven, verbaast me nog steeds.

Denk je dat je sokbolletjes zo enige rust krijgen? 

Dit zou je niet moeten verbazen, hoor ik Kondo zeggen, want het ís niet futiel. ‘Kijk eens goed naar de sokbolletjes‘, zegt ze in haar boek. ‘Dit is voor hen de tijd waarin ze kunnen uitrusten. Denk je dat ze zo enige rust krijgen?’ Ik zou haar gezicht afspeuren op zoek naar een teken dat ze overdrijft. Maar ze blijft doodserieus terwijl ze haar methode uiteenzet. ‘Berg je sokken op zoals ik nu zeg en je zult merken dat ze opgelucht ademhalen wanneer je ze uit elkaar haalt.’ 

Een bevreemdende en fascinerende kijk op wat wij zouden bestempelen als slechts dode materie. Kondo benadert spullen en materie alsof ze eigenschappen en gevoeligheden hebben. Wij noemen dit misschien wel kinderlijk. Of minder onschuldig; we bestempelen dit als afgoderij. Zo heeft ze een vast ritueel dat ze uitvoert voordat ze begint met opruimen. Ze zoekt een plek in het huis, knielt neer op de grond, sluit haar ogen en bedankt in stilte het huis: ‘Bedankt voor de geborgenheid die je geeft.’

Het erkennen van onze relatie met materie is een antigif voor onze destructieve nonchalance.

Materie en geest

Hoe dan ook getuigt haar manier van omgaan met spullen van een diepe relatie met de materie. Het erkennen van deze relatie is een antigif voor de destructieve nonchalance in onze omgang met spullen en grondstoffen. We zouden dit moeten toejuichen en omarmen. Dus voordat we Marie Kondo wegzetten als modegril of huisvrouwen-bevlieging: welke lessen kunnen we van haar leren?

Holisme en discipline, is mijn antwoord op deze vraag. Holisme als overtuiging dat álles – zichtbaar of onzichtbaar – onderdeel vormt van een groter samenhangend geheel. Je hier bewust van zijn én er goed mee omgaan, bevordert het welzijn van alles en iedereen. Die goede omgang kenmerkt zich door discipline. Bijvoorbeeld zoals Kondo die zelf aandraagt: begroet je huis als je binnenkomt en vertrekt.

Holisme en discipline zijn een gezond tegengeluid voor het kenmerkende dualisme van onze westerse spiritualiteit. Dit dualisme heeft de overtuiging dat geest superieur is aan materie. Of sterker nog, dat materie een vijand of gevangenis vormt voor de geest, de gnostische opvatting. We zijn ‘tot materie veroordeeld’ tot onze dood en de hemel die ons wacht – óf tot de Heer terugkomt en de materiële werkelijkheid zal branden. Wat een verwrongen beeld van wat de christelijke hoop eigenlijk is.

In de tussentijd denken we ten onrechte dat onze interactie met spullen geen enkele invloed op ons geestelijk welzijn heeft. Dit maakt het idee dat we het welzijn van de spullen zelf óók kunnen bevorderen, zoals Marie Kondo betoogt, helemaal absurd.

Pak elk item in je huis in handen en stel die ene vraag: word ik hier echt blij van?

Eenvoudig en haalbaar

Maar wat gaat er een diepe bewogenheid uit van haar methode en aanpak. Met compassie beziet ze mensen zoals ik die dagelijks strijd voeren met de materie die hen omringt. Met een omgeving die een onstopbare drang richting chaos lijkt te hebben. Paper tigers die me bespringen, stof dat blijft neerdalen, vuil dat blijft plakken, spullen die zich blijven ophopen.

Haar filosofie is eenvoudig en haalbaar. Pak elk item in je huis in handen en stel deze ene vraag: does it spark joy? Word ik hier echt blij van? Is het antwoord nee, bedank het item en doe het weg. Is het antwoord ja, dan kun je het opbergen volgens voorgeschreven methode. Voor beide antwoorden geldt: het is een diep intuïtief antwoord. Je kunt het voelen in al je vezels.

Niet het hele verhaal

Hier wil ik een kritische noot bij plaatsen: de discipline die Kondo voorschrijft is hyper-individualistisch. Het is namelijk maar de vraag of onze intuïtie zuiver genoeg is om onrechtvaardigheid in een item aan te voelen. Heeft het effect op je joy wanneer een kledingstuk onder erbarmelijke omstandigheden is gemaakt? Kondo vertelt niet het hele verhaal van de spullen. Ze houdt het huiselijk, veilig, klein en oplosbaar. Wat moeten we met de meer gloomy spirituele werkelijkheid van ‘het spullenweb’ waar we op grotere schaal in gevangen zitten? Kunnen we die op individuele basis ons leven uit feng-shui’en?

Kunnen Kondo en de oosterse spiritualiteit wellicht iets leren van het christelijke verhaal, dat oplosbaarheid niet binnen menselijk handbereik ligt, maar een goddelijk en bevochten geschenk is?

Laten we de innige relatie tussen geest en materie herontdekken, vieren en ermee spelen. Maar deze relatie mag ons ook beangstigen en nederig maken in onze beperking om haar te vervolmaken. Want zolang de vrede van een volledige sociale en ecologische gerechtigheid nog niet is verwezenlijkt, is onze joy nog niet zuiver en zeker nog niet compleet.

Dit artikel is eerder gepubliceerd op 24 januari 2019