Wat moet je doen als je het vertrouwen bent kwijtgeraakt?

“Jij denkt misschien, net als de meeste toeschouwers, dat ik de grote ster ben van de trapeze. Maar de echte ster is Joe, die me vangt. Hij moet me op het exacte moment uit de lucht plukken als ik mijn verre sprong naar hem maak.” “Hoe lukt dat?” vroeg ik. “Wel,” zei Rodleigh, “het geheim is dat ik het vangen geheel aan Joe overlaat en zelf niets doe. Als ik na mijn salto’s op Joe afkom, moet ik gewoon mijn armen en handen uitstrekken en wachten tot hij me vangt. “Dus jij doet niets!” zei ik verbaasd. “Niets,” herhaalde Rodleigh. “Het ergste wat een springer kan doen, is proberen de vanger te vangen. Als ik Joe’s polsen zou vastgrijpen, zou ik ze kunnen breken, of hij zou de mijne kunnen breken. Dat zou het einde zijn voor ons beiden. Een springer moet springen en een vanger vangen, en de springer moet met uitgestrekte armen en open handen erop vertrouwen dat zijn vanger er zal zijn.”

Bovenstaand citaat komt uit een boek van Henri Nouwen. Het beeld van de springer en de vanger gebruikt hij om duidelijk te maken hoe vertrouwen in God werkt.

Wederkerigheid

“Wat is vertrouwen eigenlijk?” vraag ik aan contextueel therapeut Jaap van der Meiden. De contextuele therapie betrekt de omgeving van de cliënt bij diens behandeling. Daarin zijn vertrouwen en verbinding centrale begrippen.

“Je vertrouwt iemand als je weet dat die ander geen misbruik maakt van jouw kwetsbaarheid als je die toont,” is zijn antwoord. “Vertrouwen is wederkerig. Dat betekent dat jij en de ander in elkaar investeren. En dan bedoel ik niet een kil rekensommetje van ‘ik heb dit voor jou gedaan, nu moet jij wat terugdoen’, maar een oprecht verlangen om de ander recht te doen. Om zorg te dragen voor de ander. Die wederkerigheid, dat zorg dragen voor elkaar, zit van nature in ons. Dat kan op allerlei manieren verstoord worden en fout gaan, maar het is in essentie hoe wij van nature zijn.”

Recent hersenonderzoek toont aan dat mensen van nature elkaar willen vertrouwen en betrouwbaar willen zijn, vertelt Van der Meiden: “Je ziet het ook in de dierenwereld en zelfs in de plantenwereld: wederkerigheid is in de hele schepping het principe. We willen zorgen, we willen ons uitstrekken naar de ander. Ik noem dat de handtekening van God in de schepping.”

Ouders en kinderen

Vertrouwen in andere mensen, in jezelf en in het leven, ontstaat in de kindertijd. Van der Meiden: “Ouders zijn van nature enorm betrokken op hun kinderen en kinderen zijn automatisch geneigd hun ouders te vertrouwen. Maar als een kind herhaaldelijk zorg mist, zal het gaan denken: ik doe het niet goed, het ligt aan mij. Daarom is het zo belangrijk dat ouders tegenover hun kinderen betrouwbaar zijn. Dat zorgt voor de ontwikkeling van een gezond zelfvertrouwen en het vermogen om zich te hechten aan anderen. Het vertrouwen tussen ouder en kind is bovendien wederkerig: ouders geven niet alleen aan het kind, maar het kind wil ook geven aan de ouder. Als dat gewaardeerd wordt, krijgt het kind het besef: ik ben van betekenis, ik doe ertoe.”

Herstellen en bijleren

En wat als je van je ouders weinig hebt ontvangen en onzeker het leven in stapt? Kan het dan nog goed komen? Kun je vertrouwen leren? “Je kunt de geschiedenis niet overdoen, maar je kunt wel veel herstellen en bijleren. Dat is afhankelijk van allerlei factoren, zoals vriendschappen en succes in je werk, maar je kunt een heel eind komen. Er is altijd hoop. Je kunt leren leven met wie je bent geworden. Als je weet dat je niet gemakkelijk iemand vertrouwt of dat je denkt dat je niet deugt, herken je die neiging bij jezelf en kun je je eigen reactie relativeren. Je weet dan: dit is hoe ik ben, maar de werkelijkheid is anders. Ik kan ervoor kiezen die persoon te vertrouwen, ook al kon ik vroeger mijn ouders niet vertrouwen. Ik denk nu wel dat ik niks kan, maar dat is niet zo.”

Uit je slachtofferrol

Hoe kan het, vraag ik aan Van der Meiden, dat mensen bij wie het vertrouwen zo beschadigd is, wel op God kunnen vertrouwen? “Dat noem ik nou genade!” reageert Van der Meiden, “en dat is een groot geschenk. Het is ook iets wat ouders als hun roeping mogen zien: dat zij Gods genade naar hun kinderen toe mogen representeren. Als je als ouder betrouwbaar bent, dan krijgt het kind mee dat God ook wel betrouwbaar zal zijn, hoewel dat niet alleen afhangt van wat ouders voorleven. Ook grootouders, een oom of tante of een leerkracht kunnen hierin een belangrijke rol spelen.”

Als je vertrouwen in iemand beschadigd is, is er met iemand over praten het beste wat je kunt doen, zegt Van der Meiden: “Kijk of je iemand in je omgeving weet aan wie je je verhaal kunt vertellen. Dan kom je uit je isolement en leer je je eigen negatieve interpretaties te relativeren. Verreweg het beste is om te gaan praten met de persoon die je vertrouwen beschadigd heeft, maar daar moet je wel aan toe zijn. Het is goed om zijn of haar kant van het verhaal te horen, hoe moeilijk ook. Want je spreekt die persoon aan en je wordt weer iemand. Je stapt uit je slachtofferrol en neemt de leiding over je leven.”

Echte aandacht

Vertrouwen is een wederkerig proces. Betrouwbaarheid roept vertrouwen op. Een goede relatie is gebaseerd op vertrouwen en dat betekent dat je zelf ook betrouwbaar moet zijn. Van der Meiden: “Je bent betrouwbaar als je doet wat je belooft en als je op de juiste manier reageert op de vraag van de ander, maar ook als je alert bent op de behoeften van de ander. Als je de ander het benodigde geeft, zonder dat hij of zij daarom hoeft te vragen. Je bereikt dat door echte aandacht te hebben voor de ander, door werkelijk te luisteren. Die pure aandacht is in elke relatie het mooiste wat je kunt geven. We hebben er allemaal een hekel aan als de ander, met wie je bijvoorbeeld op een feestje staat te praten, over jouw schouder kijkt wie er nog meer aanwezig is. Of wanneer iemand tijdens een gesprek met jou steeds op z’n telefoon kijkt. Echte aandacht is het recept voor een vertrouwensrelatie.”

*Benieuwd naar de ervaringsverhalen? Lees hier een uitgebreid interview met Femke. 

Dr. Jaap van der Meiden is systeem- en contextueel therapeut in zijn eigen praktijk. Daarnaast is hij oprichter en coördinator van het Instituut Contextuele Benadering en senior onderzoeker bij het CHE-Lectoraat Jeugd en Gezin, beide onderdeel van de Christelijke Hogeschool Ede. 

Tekst: Theanne Boer
Foto: Shutterstock

Lees ook: Onzeker of bang? Beluister deze afspeellijst over vertrouwen