Wat is een melanoom en hoe voorkom je het? Dermatoloog geeft tips

Wat is een melanoom?

Een melanoom is een agressieve vorm van huidkanker. “De Nederlandse vertaling van melanoom is ‘kwaadaardige moedervlek’”, vertelt dr. Arnold. “Een melanoom ontstaat door herhaaldelijke zonverbrandingen, dus als je steeds onvoldoende beschermd de zon ingaat.” Een melanoom kan op ieder lichaamsdeel voorkomen. “Bij mannen ontstaat het vaak op de rug, bij vrouwen op het been. Er wordt vermoed dat dit komt doordat jongens gaan voetballen met mooi weer – dan gaat het shirt snel uit en verbranden ze op hun rug. Vrouwen gaan in het vroege voorjaar kortere rokken dragen. 

Mensen met een licht huidtype, dus met rood of blond haar en blauwe ogen, hebben meer kans op de ontwikkeling van een melanoom. Ook als je veel moedervlekken hebt, is het risico groter: vooral bij meer dan vijftig moedervlekken en als iedere vlek verschillend is. Het komt niet veel bij kinderen voor, soms al wel bij jongeren, maar voornamelijk bij mensen vanaf 45 jaar.”

‘Als je jaren achter elkaar verbrandt in de zon, is de kans groot dat je een melanoom krijgt’

“Eén keer verbranden is niet erg, maar als het jaren achter elkaar gebeurt kun je er gif op innemen dat er huidkanker ontstaat. De zonnebank is ook een risicofactor. Als je het een keer doet – omdat je bijvoorbeeld een kleurtje wilt hebben op je bruiloft – is het niet schadelijk, maar als je het jaar in jaar uit doet, is het dat wel. Vergelijk het met roken: van één sigaret krijg je geen longkanker, maar als je het twintig jaar doet is de kans enorm verhoogd.”

Forse toename

In 2019 waren er ongeveer 7.100 nieuwe gevallen van melanoom: 3.500 mannen en 3.600 vrouwen (bron:volksgezondheidenzorg.info). Dat is fors meer dan een aantal decennia geleden: in de periode van 1990 tot 2019 is het aantal nieuwe gevallen in Nederland verviervoudigd voor mannen en verdrievoudigd voor vrouwen. Volgens dr. Arnold wordt deze toename toegeschreven aan ons veranderde zongedrag. “Nederlanders hebben over het algemeen een licht huidtype, dat geschikt is voor zonlicht tussen Noorwegen en België. In de jaren zestig en zeventig zijn we relatief rijk geworden – nu pakken veel Nederlanders jaarlijks het vliegtuig naar zonnige oorden zoals Bali, Thailand of Griekenland. 

Om die reden zijn er in Australië ook veel melanoomgevallen ontstaan: veel bewoners zijn oorspronkelijk uit Engeland geëmigreerd en werden daar herhaaldelijk aan de tropenzon blootgesteld. Het besef in Australië is daarom al veel verder doorgedrongen. Mensen dragen vaak wetsuits op het strand en er wordt intensiever gesmeerd.” 

‘Vijf dagen op kantoor, het weekend de zon in: dat zorgt voor een toegekomen kans op verbrandingen’ 

“Daarnaast speelt vergrijzing een rol. Hoe ouder je bent, hoe groter de kans dat kanker zich ontwikkelt, dus ook het melanoom. De toename heeft ook te maken met incidentele blootstelling. We zitten allemaal vijf dagen per week van 9 tot 5 op kantoor. Als het lekker weer is, gaan we in het weekend zeilen, hockeyen of tennissen zonder ons in te smeren. Vroeger hadden we een agrarische samenleving en werkten veel mensen op het land. Zo kon de huid geleidelijk wennen aan het zonlicht, dat beschermt ook tegen zonverbranding. Nu gaan mensen patsboem de zon in."

Moedervlek of melanoom?

Heb je een opvallende moedervlek? Dan kun je zelf al checken of die verdacht is of niet. Dr. Arnold: “Er is een hele makkelijke regel: let op asymmetrie in twee dimensies. Teken een denkbeeldige lijn in de lengte van de moedervlek. Spiegelt de ene kant in de andere kant qua kleur en/of vorm? Teken vervolgens loodrecht daarop een tweede denkbeeldige lijn en stel dezelfde vraag.”

‘Een bolvormige, huidkleurige moedervlek die je al jaren hebt is beslist geen melanoom’

“Is het antwoord twee keer ‘ja’, dan is het goed – zeker als de moedervlek al jarenlang onveranderd aanwezig is. Een bolvormige, huidkleurige moedervlek die je al jaren hebt en waar haren uitgroeien is beslist geen melanoom. Is het antwoord twee keer ‘nee’? Maak dan een afspraak met de huisarts. Eén keer 'nee'? Maak dan een foto van de moedervlek en zet een herinnering in je agenda om de moedervlek zes weken later weer te controleren. Als je na zes weken geen verandering ziet, is het goed; zie je verandering, dan is dat een reden om naar de huisarts te gaan.

Deze regel is toepasbaar voor 85 procent van alle melanomen. Je hebt andere zeldzame varianten waarbij het groeiende bultjes of vlekjes zijn, die jeuken of pijn geven. Gelukkig is er steeds meer aandacht voor melanoom, door de media en vanuit onze beroepsvereniging. Daardoor trekken mensen op tijd aan de bel en is de prognose gunstig.”

Behandeling

“De dermatoloog snijdt de verdachte moedervlek onder verdoving met twee millimeter marge weg en stuurt ‘m naar de patholoog. Die kijkt met een microscoop naar de moedervlek. Is het inderdaad een melanoom en dunner dan 0,8 millimeter, dan snijden we alsnog het litteken weg met 0,5 tot 1 centimeter marge. Als de score boven de millimeter is, dan verwijzen we de patiënt door naar de oncologisch chirurg. Daar wordt vóór het wegsnijden een kleurstof in de huid gespoten. Na een tijdje kun je zien hoe de kleurstof via de lymfebanen getransporteerd wordt naar de dichtstbijzijnde lymfeklier. Alleen die klier wordt verwijderd en ook door de patholoog onderzocht. Als er dan geen melanoomcellen in deze lymfeklier zitten, betekent dat de kans op dodelijke uitzaaiingen een stuk kleiner is geworden!

Dit weghalen van de lymfklier is een diagnostische procedure, om het stadium van de patiënt te achterhalen. De uitslag van het onderzoek bepaalt of hij of zij in aanmerking komt voor aanvullende chemotherapie of immunotherapie. Als het niet is uitgezaaid en de vlek is volledig weggesneden, dan moet de patiënt vijf jaar lang regelmatig op controle komen. Dan checken we het lichaam letterlijk van top tot teen: we beginnen bij de kruin en eindigen bij de tenen. Als mensen na vijf jaar nog steeds niets hebben, dan worden ze uit de controles ontslagen.” 

Tips om melanoom te voorkomen

“Zonlicht heeft positieve eigenschappen, verbranding is schadelijk. Je mag recreëren in de zon, als je je maar goed beschermt. Draag beschermende kleding en smeer je van april tot en met september in met antizonnebrandcrème. Doe dit ‘s ochtends vroeg al in de badkamer, niet pas op het strand zelf: als je antizonnebrandcrème in het zonlicht smeert, wordt het grotendeels al geïnactiveerd. Als je de hele dag buiten bent, herhaal het dan 's middags. Zoek ook dan een plekje in de schaduw. Minimaal factor 30, maar als je al huidkanker of een voorstadium daarvan hebt gehad, wordt minimaal factor 50 geadviseerd.

Patiënten zeggen vaak tegen me ‘maar ik zit nooit in de zon!’ – terwijl ze heel bruin tegenover me zitten. Dat is een groot misverstand: ook met bijvoorbeeld fietsen, wandelen, tuinieren, golfen, hockeyen en zeilen vang je veel zonlicht op. Dus ook dan moet je beschermd zijn.” 

Dr. Peter Arnold is dermatoloog in Ziekenhuis De Gelderse Vallei in Ede en Wageningen. Kijk voor meer informatie over melanoom op nvdv.nl, Kanker.nl of Stichtingmelanoom.nl.

Lees ook: 'Anita kreeg een melanoom'