Wat is Chanoeka?

Hoe is Chanoeka ontstaan?

Chanoeka is het jongste Joodse feest. Toch is het alsnog meer dan tweeduizend jaar oud: het stamt uit het midden van de tweede eeuw voor Christus. Op dat moment houden de Grieken het land Israël sinds de verovering door Alexander de Grote al twee eeuwen bezet. De bezetters respecteren steeds minder de plaatselijke gewoontes. Ze willen dat de Joden zich vergaand aanpassen. Zo offeren ze een varken op het altaar in de tempel in Jeruzalem. Een ongelooflijke provocatie, omdat een varken een onrein dier is en daarmee dus de hele tempel tijdelijk ‘onrein’ werd.

Onder leiding van Juda de Makkabeeër (zijn bijnaam is ‘De Hamer’) komen de Joden in opstand. Het lukt hem stukje bij beetje het land te heroveren. Maar voordat hij de tempel bereikt, hebben de Grieken de heilige plaats al geplunderd en gesloopt. Uiteindelijk weet hij ze ook daar te verjagen. Teruggekeerde priesters vinden de grote kandelaar terug: de Menora. Er is nog een klein flesje gewijde olie. Op de eerste dag van de herinwijding van de tempel is het al op. Maar de tweede ochtend blijkt het weer gevuld. En zo acht dagen lang: het Chanoeka-wonder.

Hoe vieren Joden Chanoeka?

Het bekendste gebruik van Chanoeka is het aansteken van de chanoekia, een speciale negenarmige kandelaar. (Joden hebben meestal ook een kleine menora in huis die zevenarmig is.) De aansteekkaars brandt het hele feest – acht dagen lang. De overige acht kaarsen worden elke dag aangestoken, tot op de achtste dag alle kaarsen branden. De kaarsen staan symbool voor de acht dagen dat het Chanoeka-wonder duurde. Opvallend is dat Joodse gelovigen de kandelaar vaak voor hun raam aan de voorkant van het huis zetten.

Verder eten Joodse gelovigen vaak een soort zoete oliebollen, waarbij de olie verwijst naar de gewijde olie van het Chanoeka-wonder. En natuurlijk zijn oliebollen ook gewoon lekker en feestelijk.

Ook zijn er speciale gebruiken speciaal voor kinderen, waarvan de precieze invulling per streek verschilt. De kinderen krijgen bijvoorbeeld chocolademunten en spelen een spelletje met een zogeheten dreidel, een speciale dobbelsteen met Hebreeuwse letters.

Lees hier specifieke instructies, evenals de Hebreeuwse zegenspreuken.

Waarin lijkt Chanoeka op Kerst?

Chanoeka en Kerst zijn beide gezellige familiebijeenkomsten in december met veel aandacht voor kinderen. Joodse gelovigen in Nederland en België vieren vaak ‘Chanoeklaas’ in plaats van Sinterklaas en Kerst (allebei van oorsprong christelijke feesten). Er zijn dan extra veel zoetigheden en cadeautjes voor de kinderen.

Er zijn ook overeenkomsten die wat dieper gaan. Chanoeka en Kerst zijn allebei ‘lichtfeesten’. Chanoeka gedenkt het aansteken van de Menora, dat symbool staat voor Gods aanwezigheid. Kerst gaat over de komst van Jezus, licht voor de wereld. Hij is Gods aanwezigheid zelf.

Waarvoor staat het licht symbool?

De christelijke heilige Franciscus van Assisi, naar wie de huidige paus is vernoemd, zei ooit: “Alle duisternis in de wereld kan het licht van een enkele kaars niet doven.”

Misschien is dat wel de kern. Duisternis en licht zijn niet twee tegengestelde krachten. Licht is er altijd veel en veel meer. Zelfs in de diepste duisternis is (natuurwetenschappelijk gezien al) toch nog wat licht. Er zijn lichtdeeltjes die vanaf het begin van de schepping al aan het reizen zijn en volgens wetenschappers al bijna 14 miljard jaar onderweg zijn.

Het is opvallend hoeveel licht een enkele kaars kan geven. Je kunt het honderd meter verderop nog met gemak zien, zeker als je ogen eraan gewend zijn. Dat gedenken Joodse gelovigen daarom met Chanoeka en christenen met Kerst: hoe het licht van God altijd sterker is dan de donkerte. Zelfs de kleinste gebeurtenissen kunnen tot heel ver ons leven positief raken.

• Lees ook: Wat is het Poerimfeest?

Staat Chanoeka in de Bijbel?

De gebeurtenissen waarop Chanoeka teruggrijpt, staan niet in de Joodse bijbel. Ze zijn pas van latere datum. De verovering van de tempel wordt wel vermeld in 1 en 2 Makkabeeën: een van de zogeheten ‘apocriefe’ boeken van het Oude Testament. De geschriften zijn vernoemd naar de hoofdrolspeler Juda de Hamer. Het Chanoeka-wonder, waarbij de gewijde olie ’s nachts door een wonder aanvulde, staat echter in latere bronnen.

In het Nieuwe Testament, de christelijke aanvulling op de Joodse bijbel, staan wel een paar verwijzingen naar Chanoeka. In de winter viert Jezus bijvoorbeeld het Feest van de Tempelwijding in Jeruzalem. Twee van zijn volgelingen heten bovendien Judas: die naam werd na de heroveringen van Juda de Hamer extra populair in Israël.