Wat gebeurt er na je dood?

‘Want doden noemen uw naam niet meer! Wie in het dodenrijk kan u nog loven?’ Als kind verveelde ik me weleens tijdens de preken, en dan bladerde ik soms in het bijbeltje van mijn ouders. Ik herinner me dat ik deze tekst las, Psalm 6. En ik begreep het niet. Helemaal aan het einde van de Bijbel, in die prachtige visioenen, daar loofden de mensen in de hemel toch juist God, bij naam en toenaam? Was de Bijbel het niet met zichzelf eens? Wat zou er nu écht gebeuren met opa en oma?

Abstracte waarheden

Toen ik een jaar of tien later theologie ging studeren, ontdekte ik dat de meeste orthodoxe Bijbelonderzoekers stellen dat het Oude Testament heel weinig vertelt over het leven na de dood. Dat vond ik eerst verwarrend. De Bijbel is toch het Woord van God? Kon God het niet meteen even allemaal duidelijk uitleggen? Later ging ik hier de schoonheid van inzien. God dropt geen abstracte waarheden die in alle culturen kloppen, en die dus niemand écht raken. God werkt juist met echte mensen in de echte geschiedenis. En dus ontwikkelen onze ideeën over Hem zich met de eeuwen.

Mysterie

We noemen het Oude Testament niet voor niets oud. Blijkbaar was het toen nog niet compleet en wisten ze toen nog niet alles – zoals we nog steeds bepaald niet alles weten, natuurlijk. Wat er na Jezus’ terugkeer gaat gebeuren, is ook nu grotendeels een mysterie. Toch ben ik nieuwsgierig. En het doet er ook toe. Het maakt uit voor mijn leven nu of ik straks, laten we zeggen, verdamp in een soort Nirvana, of dat ik bijvoorbeeld dit lijf terugkrijg en hier op aarde verderga met mijn werk... Wat zegt de Bijbel hierover?

• Lees ook: ‘Een engel van God gaf mij kracht’

Hun ware doel

Het woord dat het Oude Testament gebruikt voor waar de doden naartoe gaan, is sheol (spreek uit: sjee-ool). Daar is geen goede Nederlandse vertaling voor, maar de termen ‘onderwereld’ en ‘schaduwwereld’ komen dichtbij. We horen er weinig over: slechts twintig, dertig verwijzingen verdeeld over toch iets van duizend bladzijdes. Een soort zielen verblijven er, zo veel is duidelijk, en die denken of voelen weinig, zo lijkt het.
De Britse schrijver C.S. Lewis geeft hier een interessante reden voor. In zijn overdenkingen over de Psalmen valt hem op dat een leven na dit leven inderdaad wel afwezig lijkt. Maar, zo zegt hij, in de heidense religies van toen werd al zo veel gelokt met een hemel en gedreigd met een hel, en dat leidt af van de ware God. ‘Het is goed mogelijk dat God, toen Hij zich begon te openbaren, aan de mensen duidelijk moest maken dat Hij, en alleen Hij, hun ware doel is.’ Het gaat om God, niet om een eeuwige beloning.

Geuren en kleuren

Ook verrassend voor hedendaagse christenen: goede én slechte mensen zitten in de oudere Bijbelteksten in dezelfde ‘ruimte’. Later komen er wel beschrijvingen waarin de zielen worden gescheiden, en de rechtvaardigen krijgen uiteindelijk een lichaam terug. Enkele profeten vertellen daarover in geuren en kleuren. Met deze denkbeelden groeit Jezus op en daar sluit Hij nauw bij aan. Toen (en nog steeds in het huidige Jodendom) heet de huidige tijd olam hazèh, maar er komt gelukkig een olam haba: het komende tijdperk, vaak ‘de komende eeuw’ in Nederlandse Bijbelvertalingen. Daar is de Eden, de tuin van Eden, het paradijs. En de Gehinom, de vallei van Hinnom, vernoemd naar de vuilstortplaats naast Jeruzalem.

Eeuwig

Maar in die lange periode van vertalen is natuurlijk ruis ontstaan. Dat Hebreeuwse woordje olam werd in het Grieks aion, dat in het Engels weer (a)eon werd en in het Nederlands ‘eeuw’; je hoort de klank er nog in terug. ‘Eeuw’ betekent tegenwoordig honderd jaar en ‘eeuwig’ eindeloos.
En dát is niet de lading van de oorspronkelijke Griekse en Hebreeuwse woorden. Natuurlijk kun je als moderne christen wel in een eindeloos leven na de dood geloven. Alleen kun je dat geloof niet op een aantal Bijbelteksten baseren waar in veel Nederlandse vertalingen ‘eeuwig’ staat. Je zult dat op iets anders moeten baseren.

Liefde

Dus waarom zou je dan wel geloven dat je na je dood eindeloos voortleeft? Voor de meeste christenen begint dat met de ervaring dat God liefde is. En het minste wat je over de liefde kunt zeggen, is dat je de ander dichtbij wilt hebben en het beste voor diegene wenst. Anders slaat dat woord ‘liefde’ nergens meer op. Dat God liefde is, betekent dus op z’n minst dat Hij ons nabij wil zijn en het beste verlangt voor ons. Dat is de basis van ons geloof in een leven na de dood.

Onrechtvaardigen straffen

Daarbij komt dat er een immense hoeveelheid onrecht openligt. Veel misdadigers hebben hun straf gekregen, maar nog veel meer niet. En wij kunnen ze niet meer straffen, omdat zij al zijn gestorven, ze vallen buiten ons bereik. Een God die liefde is, zal dat niet laten gebeuren. In deolam haba, de komende eeuw, zal Hij al het onrecht rechtzetten en de onrechtvaardigen straffen. En God verlangt dat niet alleen, Hij kán dat ook. Dat hebben we gemerkt toen Christus opstond uit de dood. We hebben ervaren dat Hij een onkwetsbaar lichaam terugkreeg. De littekens zaten er nog, Hij was herkenbaar, het was echt Zíjn lichaam. Maar Hij kon niet meer kapot. Dat was een historische doorbraak: de dood had definitief verloren, de dood is niet het einde meer, we kunnen ‘erdoorheen’.

Redden met huid en haar

Hoe werkt het dan later, ‘door de dood heen’? Misschien kunnen we iets zeggen op basis van bijvoorbeeld bijna-doodervaringen. Maar als christenen kijken we toch allereerst naar Jezus. Na Zijn dood kreeg Hij een heel aards lichaam terug. Hij at en dronk gewoon mee met Zijn leerlingen. Hij was herkenbaar. En tegelijk leek Hij niet beperkt door ruimte en tijd en kon Hij zich zelfs door muren heen verplaatsen. Als christenen zien we dat als een blik in onze eigen toekomst. Zoals Christus toen was, zo worden wij. Bij Hem hebben we de trailer gezien van de film die later uitkomt. Zoals Christus eerder het graf uitstapte en verscheen aan Zijn leerlingen, zo zal Hij uit de hemel neerdalen en aan de hele wereld verschijnen. Dan zal Hij deze planeet herstellen. De ‘vernieuwde aarde’ heet dat in de Bijbel. Of het ‘vernieuwde Jeruzalem’, zo groot dat de hele wereldbevolking erin past, met eeuwig open poorten.

'We bestaan niet los'

Deze verwachting is uniek aan het christendom. En als je erover doordenkt, past dat helemaal bij een God die liefde is. Zo’n God wil óns redden. Niet een soort vage abstractie van ons die toevallig nog net onze naam draagt. Ons lichaam, onze herinneringen, onze relaties, onze omgeving horen bij ons. We bestaan niet los. Dus kunnen we ook niet los gered worden. Ons lichaam hoort wezenlijk bij ons. Wij zijn niet los te denken van onze herinneringen. Onze relaties zijn essentieel voor ons. Onze omgeving is deel van ons. God zal ons met huid en haar moeten redden, of Hij zal óns niet redden.

De kern

Er zijn veel theorieën onder christenen over wat er later gaat gebeuren. Laten we daarom bij de kern beginnen. God is liefde. Dat betekent dat ooit de liefde overvloedig zal winnen. Wat er ook gebeurt, het zal voluit liefdevol zijn. En dat betekent op z’n minst dat wij eindeloos dicht bij God mogen verblijven, echt als onszelf, en tegelijk volledig hersteld.