Wat bidden anders maakt dan stilte en meditatie? Annemarie ontdekt het

“Luisteren is een ondergeschoven kindje in gebed.” Ik weet niet meer van wie deze uitspraak is, maar ik hoorde het eens in een podcast langskomen, en krabbelde het op een papiertje. Kun je zonder stilte, wachten en luisteren eigenlijk wel spreken van gebed?

We smachten met z’n allen naar meer stilte, blijkt uit een representatieve steekproef naar de behoefte aan stilte in Nederland dat Psychologie Magazine in 2020 deed. De zucht naar stilte zie je terug in het brede aanbod van stiltedagen en retraites. Die moet je zo ongeveer maanden van tevoren boeken tegenwoordig. Je zou denken dat bij zo’n verlangen naar stilte gebed wel immens populair zou zijn. Maar waar velen wel te porren zijn om stil te zitten op een matje, zie ik over het algemeen geen groot enthousiasme voor gebed (of mis ik iets?).

Dat brengt me tot de vraag: hoe verhouden stilte, gebed en meditatie zich eigenlijk tot elkaar? Is stilte gebed, en is gebed meditatie? Of is dat te simplistisch? Waarin onderscheidt gebed zich eigenlijk van meditatie?

Gebed draait om transformatie

In wat ik lees over (en ken uit eigen ervaring) is meditatie vooral een aandachtsoefening. Je richt je op een ding of gedachte, en keert daar steeds weer naar terug. Hierdoor ontstaat een scherpe focus, waardoor je rust ervaart. Bij gebed draait het volgens mij veel meer om interactie, dialoog, of welke woorden je hier ook voor gebruiken wilt.

Het doel van gebed is volgens mij ook niet primair om tot rust te komen (al kan dat een neveneffect zijn), maar gebed draait volgens mij om transformatie: een uitnodiging om anders te gaan zien, anders te worden.

Maar juist de transformerende kant van gebed staat soms onder druk. In een podcast met franciscaan Richard Rohr over zijn boek The Universal Christ geeft Rohr bijvoorbeeld kritiek op hoe de kerk gebed gemaakt heeft tot iets functioneels, of zelfs een vorm van transactie. Nu heeft het ‘functionele’ gebed bijvoorbeeld in de liturgie zijn rol. Maar volgens Rohr – en hij leerde dit weer van de woestijnvaders – is gebed ten diepste contemplatie. En wat is dan contemplatie? Rohr citeert schrijver en activist Parker Palmer die zegt: “Contemplation is what helps us cut through the illusions that keep us separated from the real” – ‘Contemplatie helpt ons om de illusies te doorbreken die ons scheiden van de realiteit.’

Zoals je door een beslagen bril niks ziet, hooguit wat wazige vormen, werkt contemplatie als een doekje waarmee je het beslagen glas schoonveegt. Zo tilt gebed je uit boven de waan van de dag, maar ook boven je eigenwaan, en alles wat ons zo kan opslokken. Zeker in de tijd waarin we leven (denk alleen maar eens aan zoiets als fake news), kunnen we wel een heldere blik en onderscheidingsvermogen gebruiken…

Eyeopeners over gebed

Een zoektocht naar gebed is nooit klaar. Sterker nog, ik denk dat ik nog maar de eerste stapjes heb gedaan naar wat misschien wel een levenslange zoektocht blijft. Toch ben ik blij met de paar eyeopeners die het me al heeft opgeleverd. Zo is contact met God waarschijnlijk minder ingewikkeld dan ik het vaak maak, heeft een gebed misschien helemaal geen woorden nodig en kan gebed me toegang geven tot een andere werkelijkheid.

En als ik één ding ontdekt heb, is het wel dit: gebed is paradoxaal. Het is zowel makkelijker als moeilijker dan je denkt. Het is praten én luisteren. Het zet je stil, én zet aan tot actie. In gebed vind je aanvaarding van wie je bent, maar gebed draait ook om transformatie.

Maar uiteindelijk is gebed vooral een uitnodiging om te doen, en draait het niet zozeer om onderzoeken wat gebed nu is. De blinde mysticus Jean de Saint Samson (1571-1636), die ik op het spoor kwam via het boekje Dwarsliggers in naam van God van Arjan Broers, geeft me als het ware een aanmoedigend duwtje in de goede richting. Volgens Jean de Saint Samson is bidden niets anders dan je mee laten voeren met Gods bewogenheid.

Naast mijn frequente schietgebedjes en mijn voorbedelijstje voor mensen om mij heen die het moeilijk hebben, wil ik me wat meer gaan oefenen in dat type gebed: het stil zijn, het wachten, het me laten meevoeren met Gods bewogenheid… Ik ben benieuwd wat dat me gaat brengen.

Dit artikel verscheen eerder op 15 december 2020 op Lazarus.