Wanneer is Jezus geboren?

“Op basis van de evangeliën kunnen we niet bepalen op welke datum Jezus precies geboren is,” vertelt Cor Hoogerwerf. “De oudste vermelding van een kerstviering op 25 december komt uit Rome, uit 336 na Christus. Hierdoor weten we wel zeker dat 25 december pas eeuwen later is vastgesteld als Jezus’ geboortedatum. Maar goed, het valt niet uit te sluiten dat Jezus wél op 25 december is geboren.” Hij lacht: “Ik geef het een kans van 1 op 365.”

Speculaties over de geboortedatum van Jezus

Er is geen enkel aanknopingspunt als het gaat om de vraag op welke dag Jezus precies is geboren. Cor: “Wat je vaak ziet, is dat mensen een elementje uit het kerstverhaal pakken. En op basis daarvan gaan ze enorm aan het rekenen en speculeren. In Lucas 2 staat bijvoorbeeld dat de herders in het veld zijn als de engelen het goede nieuws bekendmaken. Daaruit leiden ze af dat Jezus in het warme seizoen – de lente of de zomer – geboren is.”

Berekeningen

“In andere voorbeelden analyseren ze de volkstelling, die ook in Lucas 2 voorkomt,” gaat Cor verder. “Of ze nemen de ster van Bethlehem uit het evangelie van Matteus. En een ingewikkelde berekening op basis van de priesterorde van Zacharias wijst op eind september, begin oktober als geboortemaand van Jezus.” Als nieuwtestamenticus laat Cor zich liever niet tot zulke speculaties verleiden. “Al die berekeningen geven een soort schijnzekerheid, want de gegevens ontbreken simpelweg om er harde uitspraken over te doen. Het leidt af van wat de verhalen daadwerkelijk willen zeggen.”

Geboortejaar van Jezus

Tegelijkertijd is historisch onderzoek over Jezus wel belangrijk, benadrukt Cor. “Zo staat het historisch gezien vast dát Hij geboren is. En het feit dat Herodes de Grote een rol speelt in de geboorteverhalen, vormt een aanwijzing voor Jezus’ geboortejaar. De meeste historici komen uit in de buurt van het jaar 5 voor Christus. In die periode moet het ongeveer gebeurd zijn.”

“Het is overigens helemaal niet zo vreemd dat we Jezus’ exacte geboortedatum niet weten,” relativeert Cor. “We weten het van bijna niemand uit die tijd. Dat we bij benadering iets over Jezus’ geboortejaar kunnen zeggen, is dus al heel bijzonder.”

• In welke cultuur werd Jezus geboren?

Waarom we Kerst vieren op 25 december

Hoe het dan komt dat we Kerst vieren op 25 december? “Ook dat is een ingewikkeld verhaal, want ook hierover bestaan allerlei theorieën. Er bestaan geruchten dat er oorspronkelijk een heidens feest was op 25 december, maar dat weten we niet zeker.”

De twee belangrijkste theorieën voor de datum van Kerst:

• “De eerste theorie is een soort kosmologische theorie,” legt Cor uit. “Mensen uit de vierde eeuw vonden dat Jezus geboren moest zijn op een belangrijk tijdstip: het tijdstip van de zonnewende – in Rome was dat op 25 december.”
• “De andere theorie is dat de datum voor Kerst wel een heidense oorsprong heeft,” vervolgt Cor. “Volgens de Romeinen werd de godheid Sol – Latijns voor zon – geboren op 25 december. Of de Romeinen daar ook een feest voor vierden is onzeker, maar we weten wel dat het een verjaardag van Sol was. Het zou kunnen dat de vierde-eeuwse christenen daarom 25 december hebben uitgekozen, maar dat hoeft niet per se. Het kan ook dat ze toevallig – los van de verjaardag van Sol – op dezelfde datum uitkwamen.”

Kerst en Constantijn de Grote

Opvallend genoeg valt het ontstaan van Kerst ongeveer samen met de periode waarin de Romeinse keizer Constantijn de Grote kerken liet bouwen op belangrijke plekken in Palestina. De Geboortekerk in Bethlehem en de Grafkerk in Jeruzalem zijn bijvoorbeeld gebouwd rond de tijd dat ook het kerstfeest in Rome opkwam.

Voor sommige christenen anno nu is Constantijns invloed reden genoeg geen Kerst te vieren. “Ze wijzen naar Constantijn als de grote boosdoener, die het christendom verprutst en verheidenst heeft – een wel heel vooringenomen verhaal,” vindt Cor. “Volgens mij is er niemand die nog denkt dat Jezus daadwerkelijk op 25 december is geboren. Hoe het ook zij, het is een goed moment om Gods komst naar de aarde te vieren. Want dat is het belangrijkste: het is een feest voor de geboorte van Christus.”

De betekenis van Kerst

Volgens Cor leiden alle speculaties rondom de oorsprong van Kerst alleen maar af van de échte betekenis van het kerstverhaal. “Matteüs en Lucas zijn er niet op uit de lezer leuke weetjes of historische toevalligheden te bieden. Het gaat hen om de betekenis van Jezus, de bijzondere persoon die Hij is. Wat Lucas wil zeggen, is dat grote machthebbers als de keizer en de gouverneur de wereld in de hand lijken te hebben. Niets is minder waar: ondertussen wordt in een uithoek van het Romeinse rijk een ogenschijnlijk onbelangrijk Kind geboren, dat de eigenlijke Machthebber van deze wereld is. God krijgt gestalte in een kwetsbaar Kind – dát is het belangrijke punt dat Lucas wil maken. Als mensen gaan ontleden wanneer de herders in het veld waren of wanneer die volkstelling precies was, gaan ze voorbij aan de werkelijke boodschap van het kerstverhaal.”

Beeld: The Nativity Story

• Lees ook: Het verhaal van Maria is allesbehalve romantisch – ze had gestenigd kunnen worden