Waarom wordt het ene kind wél gepest en het andere niet?

Drie uur. De bel gaat, de deur gaat open en hordes kinderen komen naar buiten gestormd. Bijna allemaal zijn ze enthousiast en vrolijk – sommigen omdat school leuk was, anderen omdat ze weer naar huis mogen. Want ook al wordt er van alles geprobeerd om het te stoppen: pesten komt veel voor op school. Sabine vertelt dat ze erachter wilde komen wat kinderen kwetsbaar maakt om gepest te worden. Maar ook: wat kinderen kwetsbaar maakt om te pesten. Pesters en slachtoffers lijken namelijk vaak meer op elkaar dan je zou denken. “Zeker de helft van de pesters wordt zelf ook gepest. Het hele zwart-witte idee dat we hadden – dat er pesters zijn en slachtoffers – moeten we loslaten.”

Op het schoolplein

Als je op een schoolplein zou gaan staan en gevraagd zou worden om het kind aan te wijzen van wie jij denkt dat het gepest wordt, is de kans groot dat je kiest voor het kind met een bril of het kind met overgewicht. We hebben vaak het idee dat het dat soort uiterlijke kenmerken zijn die kinderen kwetsbaar maken voor pesterijen. Maar klopt dit wel? Sabine ontdekte door haar onderzoek iets anders: “Zulke kenmerken hebben geen één-op-één relatie met pesten en gepest worden. Deze kenmerken vergroten wel het risico, maar bepalen niet of iemand gepest wordt of pest.”
 

Kwetsbaarheid door je DNA

Er is dus blijkbaar wat anders dat bepaalt welke kinderen kwetsbaarder zijn. En dat zijn genen. “Voor pesten én gepest worden blijkt dat de verschillen tussen kinderen voor een groot deel te maken heeft met de genetische verschillen. Je kan daarom zeggen dat een kind een genetisch risico op pesten of gepest heeft als hij/zij bepaalde eigenschappen heeft.” Sabine vertelt dat impulsiviteit bijvoorbeeld een rol zou kunnen spelen bij pesten. “Pesters hebben vaak aanleg voor impulsief gedrag en impulsiviteit is erfelijk.” Bij gepest worden is het mogelijk dat het BMI een rol speelt. Kinderen die gepest worden hebben namelijk over het algemeen een hoger BMI en ook dit is erfelijk.

'We kunnen niet het DNA van kinderen veranderen, maar we kunnen ze wel een veilige omgeving bieden'

Plannen maken

“Dit betekent echter niet dat het nou eenmaal in de genen zit en er niks aan gedaan kan worden.” Als er bekend is welke eigenschappen een kind kwetsbaar maken, kun je gericht kijken wat er gedaan kan worden. “Dan kun je inspelen op juist die dingen die verbonden zijn aan de genetische kwetsbaarheid van kinderen. Gevoeligheden die kinderen op jonge leeftijd hebben, en die als uitlokkend worden gezien, zouden meegenomen moeten worden in de interventies.” Wat daarnaast ook belangrijk is, is dat scholen de hele klas of school erbij betrekken. “We kunnen niet het DNA van kinderen veranderen, maar we kunnen wel kinderen een veilige omgeving bieden, thuis en op school, waarin iedereen zichzelf kan zijn.”

Een oogje in het zeil

Daarnaast, zegt Sabine, is het heel belangrijk om alert te zijn op kleine veranderingen in het gedrag van je kind. “Houd al je kinderen goed in de gaten als een van hen pest of gepest wordt, maar ook als je zelf vroeger pestte of gepest bent. Je kind deelt immers 50% van de genen met zijn/haar broers en zussen en met jou.” In andere woorden: als een familielid kwetsbaar is voor pestgedrag, is er een vergrote kans dat je kind er ook kwetsbaar voor is. “Als een kind gepest wordt, kan het zijn dat hij/zij zich ineens heel anders gaat gedragen. De kinderen die zowel pesten als gepest worden zijn het meest kwetsbaar voor psychische klachten zoals depressie en angst. Je kan je misschien wel voorstellen dat als je pest én wordt gepest, je als kind in een best heftige situatie zit.”

'Je kind deelt 50% van de genen met jullie'

“Ik denk dat je als ouders én als leerkracht alert moet zijn op kleine gedragsveranderingen in een kind, als je weet dat het kwetsbaar is voor pesterijen. Als je kind bijvoorbeeld ineens vaker ziek wordt of iets anders afwijkends heeft, kan het goed zijn om na te gaan of er iets aan de hand is op school. Dat extra bewustzijn maakt dat je, als er iets aan de hand is, sneller kunt ingrijpen.”

Anne-Ruth, de dochter van Marjolein, werd gepest. Wat doe je dan als moeder? Lees hier een interview met Marjolein.

Tip: deze week is de Anti Pest Club weer op tv! Van 23 tot en met 27 september gaat Anne-Mar langs op basisscholen waar gepest wordt. Elke avond om 17:15 op NPO Zapp.

Ben je benieuwd hoe Sabine Veldkamp deze erfelijkheid heeft onderzocht? Kijk dan hier. Sabine promoveerde 18 september op dit onderwerp aan de Vrije Universiteit.