Waarom je niet aan de Hemelvaart zou moeten twijfelen - volgens Kierkegaard

In 1851 schrijft Kierkegaard een bundeltje met drie preken. Hij gaat daarin onder andere uitvoerig in op het begrip ‘navolging’. Juist omdat hij Luther hoog heeft zitten, protesteert hij fel tegen de karikatuur die van de ‘alles-is-genade’-leer is gemaakt. Doortrapt als we als mensen zijn, hebben we Luthers correctie op de middeleeuwse visie op ‘werken’ onmiddellijk in ons voordeel gedraaid: ‘Kostelijk dat is net iets voor ons. Luther zegt: Het komt uitsluitend op het geloof aan. Dat zijn leven ook werken toont, zegt hij zelf niet, en nu hij dood is, is dat ook niet meer actueel. We nemen dus zijn woord aan, zijn leer, - en zo zijn we van alle werken af. Leve Luther!’

Navolging is voor Kierkegaard leven vanuit de onlosmakelijke koppeling tussen Christus als verlosser en voorbeeld. Dat betekent een leven van handelen (naar het voorbeeld) in volledige overgave (aan de verlossing). En dat is een levensopgave. Een smalle weg tussen twee polen, die ons alsmaar naar een van hen beiden toe willen trekken. Leven is: het uithouden in die spanning, en niet voor de verleiding bezwijken dat spanningsveld te ontvluchten.

Omgaan met twijfel

In zijn tijd ziet Kierkegaard een manier van omgaan met twijfel, die ook neerkomt op vluchten. Kierkegaard neemt niet alleen altijd scherp waar, maar kijkt steeds ook ver vooruit. Wat hij over twijfel-als-vlucht schrijft, is alleen maar actueler geworden. Doordat we het misschien wel te goed hebben, en niet meer doorhebben waar het in het leven eigenlijk om draait, cultiveren we onze twijfel op een ongezonde manier. In plaats van een worstelende gang te hebben door de vertwijfeling, maken we goede sier met hoezeer we aan alles twijfelen.

Als je zou doen wat Christus van je vraagt, zou je daar niet eens tijd voor hebben, zegt Kierkegaard. En je zou het je niet kunnen permitteren. Niet omdat je keurig je dogma’s op een rijtje moet zien te houden in het veilige haventje van je geloof, maar omdat je je op volle zee moet begeven. En daar ontdek je wel wat er echt toe doet.

In een preek over Handelingen 1 past hij dat toe op het ‘dogma’ van de Hemelvaart.

Ten slotte nu de vraag, mijn luisteraar: wat doe jij? Twijfel jij aan de Hemelvaart? En mocht je getwijfeld hebben, doe dan zoals ik en zeg tegen jezelf: ‘Ja, van dit soort twijfels maak je geen ophef; want je weet hoe en wanneer ze ontstaan, namelijk als je weigert de weg van de ‘navolging’ te gaan, als het je te goed ging in het leven, zodat je wegliep voor de gevaren die er verbonden zijn aan het getuigenis’. Welnu, zo moet jij het ook aanpakken. Hecht vooral niet te veel gewicht aan je twijfels. Ik verzeker je, dat je daarvoor geen redenen hebt, want in feite zijn je twijfels een vorm van zelfaanklacht. […]

Als je in bewondering, in aanzien en in overvloed leeft, zodat je snel in de verleiding komt om een woord te veel te zeggen, waarover je toch eens rekenschap zult moeten geven, en je denkt toch af en toe nog wel eens over de Hemelvaart na, dan kun je aan het twijfelen raken en zeggen: ‘Maar een Hemelvaart blijft toch strijdig met de natuurwetten, met de geest van de natuur’. Maar als je lijden moet omdat je goed doet, en strijdend botst op alle louter menselijke begrippen, als je om de goede zaak moet leven in eenzaamheid, vervolging, bespotting en armoede, - dan zul je zien dat je niet twijfelt aan Christus’ Hemelvaart. Want dan heb je die nodig, op z’n minst om een halt toe te roepen aan de twijfel. Want als je toegeeft voor God dat je leven niet gestempeld is zoals het leven van de ware navolgers, dan heb je niet eens meer de moed om nog te twijfelen. Want hoe zou het dan in je op kunnen komen je mond open te doen met twijfel, terwijl je toch het antwoord al kent: ‘Jij, zorg dat eerst een navolger wordt in de strenge zin, want alleen zo iemand heeft recht van meepraten; en van deze mensen twijfelt er niemand.’