Waarom geweldige leiders juist nederig zijn…

Ik heb een haatliefde-verhouding met oranje hesjes. Waarbij de weegschaal toch helt naar de kant van de minst godvruchtige van de twee.

Natuurlijk heb ik respect voor het vrijwilligerswerk dat de oranje hesjes doen, maar soms twijfel ik eraan of ‘vrijwillig’ in dit geval ook gelijk staat aan ‘belangeloos’… Het fanatisme waarmee sommige hesjes aan de kant van de weg orders uitdelen, bezoekers van festivals eerder lastigvallen dan bedienen en de verbetenheid waarmee dit gebeurt, verraadt een diep verborgen – ongetwijfeld onbewust – eigenbelang: het gevoel van macht.

Zelfverzekerdheid

Tijdens een van mijn eerste baantjes had ik een bevriende collega in de kroeg vruchteloze pogingen deed om aandacht van meisjes te trekken. Het gewenste gesjans en geflirt kreeg hij pas vanaf het moment dat hij niet langer wat onzeker aan de bar zat, maar een baantje achter de bar kreeg en daarmee in een klap meer zelfverzekerdheid uitstraalde. Als barman had hij de meisjes voor het uitkiezen, zo constateerde ik wat treurig, alleen op mijn vaste barkruk.

Een hesje, een uniform, een positie, ze doen iets met ons. Geef iemand macht en je leert hem of haar echt kennen. Nelson Mandela en Robert Mugabe hadden een overeenkomstig dramatisch verleden, maar toen zij aan de macht kwamen, bleek dat ze voor een totaal andere toekomst kozen. Mandela werd een dienende leider en een rolmodel voor velen. Mugabe werd een zelfdienende leider en de moordenaar van velen.

Kiezen voor dienend leiderschap

In ieder van ons schuilt een Mandela en een Mugabe. Opvallend is dat - zodra we een oranje hesje aantrekken - Mandela vaak het onderspit moet delven. Hoe goed voelt het om je positie niet te gebruiken omwille van de ander, maar voor jezelf? Vraag op een verjaardagsfeestje een willekeurig iemand naar zijn ervaringen met zijn leidinggevende en de kans is groot dat een klaagzang de rest van de avond vult.

Dienend leiderschap is iets waar we bewust voor moeten kiezen – zelfdienend leiderschap gebeurt als vanzelf. Auteur Manfred Kets de Vries haalt in een van zijn boeken het verhaal van een oude Cherokee aan, die zijn kleinzoon vertelt over een strijd die voortdurend in ons leeft. De strijd vindt tussen twee wolven plaats. De ene wolf heet Kwaad (en staat voor afgunst, jaloezie, arrogantie, et cetera…). De ander Goed (dat staat voor liefde, nederigheid, empathie, et cetera). De jongen dacht na en vroeg toen “Grootvader, welke wolf wint er?” Het antwoord van opa was helder: ‘De wolf die je voedt’. Waarbij ik denk dat Wolf Goed net iets meer voeding nodig heeft om sterker uit de strijd te komen.

Uit diverse wetenschappelijke onderzoeken blijkt dat hoe meer macht we hebben, hoe minder empathisch we worden. Hoe hoger op de maatschappelijke ladder, hoe verder we van het ‘klootjesvolk’ verwijderd raken. De talrijke miskleunen van te lang zittende Nederlandse politici, CEO’s van multinationals en ons koningshuis spreken voor zich. Van enig inlevingsvermogen in de ander is nauwelijks sprake meer. Oranje hesje om de schouders, zwarte vlek voor de ogen.

Van het padje

Dit soort voorbeelden is van alle tijden. In het Bijbelse Oude Testament staat het trieste verhaal van koning Saul. Het leek in het begin zo’n geschikte kerel. Maar al snel bleek waarom God van tevoren al geen voorstander was van het aanstellen van een koning voor het volk Israël. Het was vragen om problemen.

En problemen kwamen er. Hoe langer Saul op de troon zat, hoe verder hij van het padje afraakte. Tot letterlijk het krankzinnige toe. Het gedonder met Saul begon volgens de schrijvers van het eerste boek van Samuel op het moment dat Saul besloot zijn eigen gang te gaan en niet langer God te volgen. Zijn macht had hem overmoedig gemaakt. Het was het begin van zijn ondergang.

Of, zoals Jim Collins in zijn meesterwerk Good to Great beschrijft: geweldige leiders hebben niet alleen een visie, maar zijn ook nederig. En juist dit laatste is wat met het aantrekken van een hesje vaak als sneeuw voor de zon verdwijnt.