Waarom de uitspraak ‘Ik vertel je alleen maar wat de Bijbel zegt’ niet kan kloppen...

Ik heb een aantal vragen gekregen over het gezag van de Bijbel – meestal luidt de vraag ongeveer zo: ‘Heeft de Bijbel gezag?’

Mijn antwoord is steevast: ‘Hoe kom je daarbij?’
Gevolgd door: ‘En waar staat dat in de Bijbel?’

Er zijn Bijbelpassages waarin wordt gezegd dat God gezag heeft, en Jezus, de overheid, de profeten, de koning, soldaten, meesters en leiders, maar over de Bijbel zelf wordt niet met zoveel woorden gezegd dat hij gezag heeft. We treffen er wel iets veel interessanters aan.

Eerst maar eens het woord ‘gezag’ zelf. Paulus heeft het erover in zijn brief aan de Korintiërs:

‘want het gezag dat de Heer mij heeft gegeven is bedoeld om op te bouwen, niet om af te breken.’ (2 Kor. 13:10)

Het woord dat Paulus gebruikt voor gezag is het Griekse exousia,
dat is samengesteld uit twee woorden:
ek, ‘vanuit’, en
eimi, een vervoeging van het werkwoord ‘zijn’.

Het woord wordt doorgaans vertaald als ‘bevoegdheid, ‘invloed’, ‘volmacht’ en uiteraard ‘gezag’. Het is een actief woord dat het aanwenden van gezag op een bepaalde manier, voor een bepaald doel, aanduidt. Het is iets wat je bezit, maar dan in dynamische zin: je doet er iets mee. (Voor wie het interesseert: het is een vrouwelijk woord in het Grieks.)

Laten we vervolgens eens kijken naar ‘exousia’ in relatie tot de Bijbel.

De Bijbel moet worden geïnterpreteerd

Als iemand beweert: ‘Ik vertel je alleen maar wat de Bijbel zegt’, dan klopt dat niet. Ze delen je hun interpretatie mee van wat de Bijbel zegt. Iemand zegt bijvoorbeeld: ‘Ik doe gehoorzaam wat de Bijbel me opdraagt’, maar de kans is groot dat hij je niet begroet met een heilige kus, hij heeft waarschijnlijk een kledingstuk dat uit verschillende stoffen bestaat en er bungelen vast geen kwastjes aan de hoeken van zijn mantel, terwijl dat toch allemaal Bijbelse ver- en geboden zijn.

Hij doet dat allemaal niet omdat hij niet gelooft dat die voorschriften vandaag nog gelden. En dat komt omdat hij de Bijbel op een bepaalde manier interpreteert. Of wat waarschijnlijker is: hij is beïnvloed door iemand die hem heeft gezegd dat je zo de Bijbel moet interpreteren. Iemand die hij gezag heeft gegeven. Dat kan een van zijn ouders zijn, een leraar, dominee, priester, jeugdouderling – wie ook maar – wiens gezág hij erkent. Iemand met overwicht, zeggenschap, invloed.Sommige mensen hebben gezag over je omdat ze een bepaalde positie bekleden. Denk aan de politie, de overheid, de belastingdienst. Anderen hebben gezag omdat jij ze dat verleent.

Zo hebben wij bijvoorbeeld lekkage gehad. Als het regende – dat is daadwerkelijk een keer voorgekomen hier in Californië, ik kan het me nog goed herinneren; grapje – moesten we emmers in de keuken zitten omdat het water door het plafond gutste. Vandaar dat ik een dakdekker heb gebeld en die heeft wat voorlopige reparaties uitgevoerd en vervolgens gevraagd of ik even het dak op kwam om te kijken. De man wist waar hij het over had, en toen hij me liet zien wat hij had gedaan en wat er nog moest gebeuren, heb ik hem exousia gegeven: ik heb zijn bevoegdheid, zijn gezag erkend omdat ik wilde dat de lekkage verholpen werd.

Het lijkt een voor de hand liggend uitgangspunt, maar het is belangrijk om in gedachten te houden als je het hebt over het gezag van de Bijbel.

Het is dus van belang dat je inziet dat gezag iets relationeels is

Daarmee bedoel ik dit: Als mensen het hebben over het gezag van de Bijbel, dan bedoelen ze doorgaans dat je moet doen wat er staat, gehoorzamen, geloven, je eraan onderwerpen. Ze hebben het dan over de Bijbel als het objectieve, absolute Woord van God, en onze enige acceptabele reactie is doen wat er staat. Maar de Bijbel volgen, gehoorzamen, je eraan onderwerpen – wat voor woord je er ook voor gebruikt – gaat nooit zonder interpretatie. En voor een interpretatie heb je echte mensen nodig. Iemand moet bepalen wat er in de Bijbel wordt bedoeld, wat het betekent, en hoe dat er in de praktijk uitziet.

Daarom hebben zo veel mensen grote problemen met de Bijbel, vooral uit de orthodoxere kringen. De dominee, hun ouders of andere geestelijk leiders hebben hun voorgehouden dat ze de Bijbel moesten gehoorzamen, maar dat gaat nu eenmaal niet zonder dat je eerst het gezag aanvaardt van degene die je vertelt wat de Bijbel zegt. Dat vergt vertrouwen. Want gezag is iets relationeels. ‘Zo zit het en niet anders’, is de boodschap. Het lastige is uiteraard dat juist zij die telkens hameren op het gezag van de Bijbel óók degenen zijn die het het vaakst hebben over de absolute waarheid, een onafhankelijke waarheid waarop relaties geen invloed hebben.

Als gelovigen die zo zijn opgegroeid dan ouder worden, zelf gaan lezen, reizen, studeren of vrienden buiten hun eigen stamverband krijgen, ontdekken ze

dat sommige zaken anders zijn dan hun altijd voorgehouden is.

Al die jaren hebben ze gehoord: ‘Zo zit het gewoon, dit is de absolute en objectieve waarheid’, maar nu beseffen ze dat die absolute waarheid in werkelijkheid op een menselijke interpretatie berust. En die mensen blijken ineens een beperkte blik te hebben gehad…

Dat voelt als verraad.
Knollen voor citroenen.

Telkens als ik iemand ontmoet die zegt dat hij teleurgesteld is het christendom, dat de Bijbel hem niet meer kan overtuigen of dat zijn vertrouwen door de kerk is beschaamd, vraag ik door. Ik vraag naar wie hij vroeger vertrouwde en wat er toen gebeurd is, want alle problemen met gezag hebben met relaties te maken.

Maar hoe moet je het gezag van de Bijbel dan zien?

Er zijn veel betere manieren. Je zou het eens vanuit de muziek kunnen benaderen.

Een voorbeeld: Mijn zoontje is onlangs begonnen met gitaarspelen, en vaak roept hij ’s avonds: ‘Pap, ik ben klaar’. Dat is het teken dat ik naar zijn kamer moet komen en dan pakken we allebei een gitaar en leer ik hem iets nieuws: een riff, een akkoord, een song. (Voor de gitaarfreaks: hij heeft een Rickenbacker en ik een vintage Guild D25. Gaaf, toch?) Ik leer hem nu het verschil tussen een toon en een akkoord: een aantal tonen die samenklinken.

De Bijbel is een toon in het geloofsakkoord

Stel je de Bijbel eens voor als een toon in een akkoord. Een enkele toon kan mooi klinken. Maar samen met andere tonen, in een octaaf, een septiem of een none klinkt het veel voller en krijg je meer klankstructuur en diepte. Al millennia beschouwen gelovigen de Bijbel als een toon in het geloofsakkoord, samen met andere tonen zoals verstand, traditie, de Geest die in ons werkt, die vernieuwt, om er maar een paar te noemen.
In verschillende tradities zijn verschillende tonen op de voorgrond getreden, maar men is het er altijd over eens geweest dat je de Bijbel nooit geïsoleerd laat klinken, als de enige toon, maar altijd in verhouding met andere belevingsaspecten:
– Rede: Je hebt hersens. Gebruik ze. Logica, rationele denkprocessen, gevolgtrekkingen.
– Traditie: Wat hebben anderen over deze tekst gezegd? Hoe hebben zij die geïnterpreteerd?
– Geest: Hebben we gezamenlijk het gevoel dat er iets nieuws gebeurt? Zien we ook een glimp van die nieuwe schepping in de Bijbel? Wijst die naar iets wat we nu pas ontdekken?

Samenvattend: gezag is dat waaraan je bevoegdheid, macht, invloed verleent. En een gezonde kijk op de Bijbel luistert altijd naar het hele akkoord. Want dat vormt uiteraard de mooiste muziek.

Dit blog werd eerder gepubliceerd op 24 augustus 2016