Waar blijft de mannenpil?

In het televisieprogramma Pak de Macht stelde Tim Hofman onlangs de zogeheten anticonceptiekloof aan de kaak. Hij vroeg zich af: waarom ligt de verantwoordelijkheid voor anticonceptie nog altijd voornamelijk bij vrouwen? In de aftertalk over het programma bij Pakhuis de Zwijger gingen experts, professionals en ervaringsdeskundigen hierover in gesprek. In dit artikel vind je achtergrond bij het thema en de conclusies van de professionals.

De feiten op een rij

• Van alle mensen die anticonceptie gebruiken, is vier procent man en 96 procent vrouw 

• Voor vrouwen zijn acht betrouwbare anticonceptiemethoden beschikbaar: de pil, de anticonceptiepleister, de nuvaring, een barrièremethode, de prikpil, het anticonceptiestaafje, het spiraaltje en sterilisatie 

• Voor mannen zijn de opties een stuk beperkter: condooms of sterilisatie

• Voor al deze opties geldt een betrouwbaarheid van 97 tot 99 procent
• Driekwart van de vrouwen en een kwart van de mannen in vaste relaties geeft aan anticonceptie te gebruiken
• 81 procent van de vrouwen en vijftig procent van de mannen vindt dat er meer anticonceptiemogelijkheden voor mannen moeten komen
• 54 procent van de mannen geeft aan open te staan voor het gebruik van een nieuwe vorm van anticonceptie

De pil

Verreweg het meest gebruikte anticonceptiemiddel is de pil. In 1962 werd de anticonceptiepil in Nederland geïntroduceerd. Dit betekende voor veel vrouwen meer vrijheid. Ze hadden nu zelf de controle over het al dan niet krijgen van kinderen. Het risico dat ze verplicht moesten trouwen en stoppen met hun werk of studie door een ongeplande zwangerschap werd klein. De pil werd al snel met afstand het meest populaire anticonceptiemiddel.

Tegenwoordig zit daar een ommekeer in. Steeds meer vrouwen stoppen met de pil en ook daar valt iets voor te zeggen. In de bijsluiter staat een lange lijst met mogelijke bijwerkingen: hoofdpijn, stemmingswisselingen, gewichtstoename, misselijkheid… Het is slechts een kleine greep uit de lasten die pil-gebruikers kunnen ervaren. Daarom stappen meer en meer vrouwen over op niet-hormonale anticonceptie. Zo slikte in 2017 nog vijftig procent van de jonge vrouwen de pil. Nu zit daar een daling in, en wordt het spiraaltje juist meer gebruikt.

Waar blijft de mannenpil?

Naast je menstruatie en eventuele zwangerschappen komt er voor vrouwen dus ook nog vaak anticonceptie bij die rommelt met onze hormonen. Het regelen van anticonceptie komt namelijk meestal op de schouders van vrouwen terecht. Dat is ook niet zo gek, aangezien er voor ons een stuk meer opties zijn. Ineke van der Vlucht, sociaal wetenschapper bij Rutgers vertelt tijdens een lezing over de anticonceptiekloof in Pakhuis de Zwijger: “De verhouding is natuurlijk enorm scheef. Een vrouw gebruikt in haar leven gemiddeld drie of vier methoden. Voor mannen zijn er eigenlijk maar twee methoden, condooms of een knoop erin.”

Maar waarom zijn de opties voor mannen nog zo beperkt? Zoals de cijfers hierboven laten zien, zijn er genoeg mannen die open zouden staan voor nieuwe vormen van (hormonale) anticonceptie. Ook aanwezig bij de lezing is Henk Jan Out, farmaceutisch geneeskundige en schrijver. Hij verklaart: “De belangrijkste reden dat er geen mannenpil is, is dat het gaat om miljoenen zaadcellen die je moet tegenhouden. Biologisch gezien is het makkelijker om één eicel te stoppen.”

Toch wordt er al decennia lang gewerkt aan meer opties voor mannen. Al sinds de vorige eeuw komt iedere paar jaar de krantenkop terug: ‘Hoe staat het ervoor met de mannenpil?’. Het antwoord is steevast: er wordt aan gewerkt, maar voorlopig wordt ‘de mannenpil’ nog niet op de markt gebracht. ‘Mannenpil’ tussen aanhalingstekens, want een pil voor mannen die vergelijkbaar is met de variant die we kennen voor vrouwen, daar is nog geen sprake van. Volgens Henk Jan speelt dit ook mee bij het uitblijven van nieuwe anticonceptie voor mannen. “Het zit hem ook in het gebruikersgemak. Als er nu een pil zou zijn die je elke dag kon slikken, dan was het een ander verhaal geweest.”

Dat is nu dus niet het geval, maar welke opties zijn er wel? De meest veelbelovende onderzoeken van dit moment zijn naar een hormonale gel, die op de schouders gesmeerd moet worden, en een niet-hormonale gel, die in de zaadleider wordt gespoten. Tot nu toe zijn de onderzoeksresultaten positief, maar het lijkt er niet op dat deze vormen van anticonceptie in de nabije toekomst op de markt zullen worden gebracht. Henk Jan vertelt dat dit deels komt doordat het een enorm risico is voor farmaceutische bedrijven om met een nieuw product te komen zonder te weten of het zal aanslaan. “Er zijn methodes die lijken te werken, maar het is een enorme investering om die op de markt te brengen. Mannen kunnen in een peiling wel zeggen dat ze het gaan gebruiken, maar dat moeten ze dan ook nog doen. Daarnaast moet je concurreren met de vrouwenpil. Die is generiek, er zit geen patent op, dus hij is heel goedkoop. Daardoor is investeren in anticonceptie voor mannen heel risicovol.”

Zelfs als farmaceutische bedrijven het zouden aandurven om deze investering te doen, dan is er ook nog de vraag of de nieuwe middelen goedgekeurd worden. Maar de vrouwenpil, met alle bijwerkingen die erbij horen, is toch ook goedgekeurd? Dat heeft meer te maken met de tijd, legt Henk Jan uit. In de jaren ‘70 waren de richtlijnen een stuk minder streng dan nu. “Als je nu de vrouwenpil zou ontwikkelen zou het ook heel moeilijk zijn om die nog op de markt te brengen met alle reguleringen. De EMA (European Medicines Agency) moet zeggen: de voordelen wegen op tegen de nadelen. We zijn wat dat betreft dus te laat met de mannenpil. Dat hadden we vijftig jaar geleden moeten doen.”

Al met al heeft Henk Jan er weinig vertrouwen in dat we binnenkort meer anticonceptie voor mannen kunnen verwachten. “Ik denk niet dat het gaat gebeuren. De roep om de mannenpil is er al twintig jaar, maar het komt niet van de grond. Als je ergens grootschalig in gaat investeren zeg ik: maak anticonceptie goedkoop en anoniem verkrijgbaar bij de drogist. Dat is wat mij betreft veel beter dan een nieuw product met weinig kans van slagen.”

Ineke is positiever ingesteld: “Ik zie ook barrières, maar ik ben wel optimistischer. Er is groter maatschappelijk draagvlak, de roep klinkt steeds luider. In 1962 ging ook lang niet elke vrouw direct aan de pil. Daarvoor moet marketing worden ingezet. We moeten van ons laten horen, dat we mannen hier ook een rol in willen geven.”

Ga in gesprek

Waar alle sprekers bij de lezing in Pakhuis de Zwijger nadruk op leggen is het in gesprek gaan. Veel mannen hebben weinig beeld bij de struggles die komen kijken bij anticonceptie. Nana Asare, mede-oprichter van Represent, vertelt dat hij er pas recent achter kwam hoe duur een spiraaltje is (zo’n honderdvijftig euro). Hij moedigt andere mannen aan om bewust met hun partner te praten over anticonceptie: “Als je naar de realiteit kijkt, denk ik dat niet iedereen die discussie heeft. Start daar eens mee, ga het in plaats van een avond televisie kijken eens hebben over de pil.”

Zo’n gesprek heeft videomaker en presentator Quinty Misiedjan wel gehad, vertelt ze. “Ik heb er zeker over gepraat met mijn partner. Met de mogelijkheden die we nu hebben, wist ik: het ligt bij mij. Ik heb gezegd: ‘Hierna komen er baby's en dan gaat er bij jou een knoop in. Ik heb er ook echt met hem een gesprek over gehad, over wat anticonceptie doet met mijn lichaam en mijn kwaliteit van leven.”

Praten, praten, praten dus. Zolang je partner nog weinig mogelijkheden heeft om zelf aan de anticonceptie te gaan kan je hem er in ieder geval bewust van maken dat het voorkomen van een zwangerschap niet vanzelf gaat. 

In het programma Pak de Macht gaat Tim Hofman op zoek naar welke organisaties en personen de macht hebben in Nederland. Hij kijkt wie er nu eigenlijk achter de schermen aan de touwtjes trekken en roept hen tot verantwoording. Onlangs publiceerde hij een aflevering over de anticonceptiekloof die veel gesprekken teweeg bracht. Tijdens een aftertalk in Pakhuis de Zwijger op 4 oktober ging Mandy Woelkens hier verder over in gesprek met Ylanga van der Geld, Henk Jan Out, Ineke van der Vlucht, Tijn de Jong, Quinty Misiedjan, Annemieke van Straalen en Nana Asare.