Voorkom een burn-out na de zo­mer­va­kan­tie

Je herkent het wel: vlak voor de vakantie geef je nog even extra gas. Je moet deadlines halen, wil alles netjes overdragen aan je collega’s en werkt tot laat door. Terwijl je eigenlijk moe bent – maar ach, straks kun je toch uitrusten. Volgens coach Leona Aarsen is dit allesbehalve goed voor je. “Je bouwt een hersteltekort op: je maakt niet alleen je courante energierekening, maar ook je spaarrekening op, om een metafoor te gebruiken. Dat tekort kun je niet met een paar weken rusten compenseren. Zo werkt ons energiesysteem niet. Net zoals je drie maanden te weinig eten niet kunt compenseren met een weekendje bunkeren.”

In de vakantie komen de klachten in alle hevigheid los, volgens Leona. “Adrenaline is een stresshormoon dat pijn en moeheid onderdrukt. Zo kun je lang doorgaan met roofbouw plegen op jezelf. Als je op vakantie gaat en taken wegvallen, zakt die adrenaline. Daardoor ga je moeheid en allerlei stressklachten voelen. Waar je gehoopt had om bij te tanken, merk je in de vakantie dat je je alleen maar slechter voelt.”

Symptomen herkennen

Hoe weet je of je zo’n hersteltekort opbouwt, als je het niet per se voelt? Daar heeft Leona een stelregel voor, die ze ‘anders dan anders’ noemt. Als je veranderingen opmerkt, als je je anders voelt dan gewoonlijk, is dat misschien een belangrijk signaal. “Ik gebruik een methodiek met de kleuren groen, oranje en rood. Bij de groene categorie kleur je voor jezelf een plaatje in hoe je bent wanneer het goed met je gaat. Bedenk wanneer je lekker in je vel zat en hoe je er toen lichamelijk, mentaal, emotioneel, cognitief en spiritueel bij zat. Had je een gezond gewicht, sliep je goed, kon je goede besluiten nemen, kon je je goed verbinden met God?

Daarna vul je het andere uiterste in. Hoe ben je als het slecht met je gaat, als je je in ‘het rood’ bevindt? Kom je aan of word je juist mager, heb je last van haaruitval, word je prikkelbaar? Zo heeft iedereen haar unieke setje aan klachten. Het meest lastige is om dan het oranje gebied in te vullen. Wat zijn de eerste signalen tussen groen en rood, waaraan je merkt dat je aan het verschuiven bent? Als het met mijzelf minder gaat, neem ik bijvoorbeeld minder de tijd om een gezonde lunch te maken en heb ik ’s avonds minder zin om af te spreken. Die symptomen zouden een eerste alarmbel moeten doen afgaan: dit is niet mijn beste doen.

Ook anderen kunnen laten zien hoe het met je gaat. Sneller dan jij wil toegeven, geven zij feedback op je gedrag. Bijvoorbeeld: ‘Wat ben je kortaf, wat is er aan de hand?’ Ook dat kan een moment van reflectie zijn.”

Focus aanbrengen

Pak vervolgens aan wat stress geeft. “Jouw bron van stress heeft te maken met wie je bent en wat je waarden zijn. Voor velen geeft onzekerheid stress. Denken dat je niet goed genoeg bent, als je iets niet doet. Maar ook meerdere prioriteiten tegelijk hebben. Bijvoorbeeld een goede moeder, de leukste partner én de perfecte werknemer willen zijn. Dat gaat botsen. Vroeger was multi-tasken het devies: hoe beter je alles tegelijk kon, hoe stoerder je was. Maar uit hersenonderzoeken blijkt dat we daar niet voor zijn gemaakt. Als je jezelf toestaat je op één iets te richten, geeft dat rust. Dat betekent dat je voor heel veel anderen dingen niet kiest. Je ontslaat jezelf van die verplichting.”

Het gaat volgens Leona fundamenteel mis in onze manier van werken. “De maatschappij houdt te weinig rekening met de eigenheid van de mens, die van de behoefte aan een balans van werken en rusten. We hoeven niet steeds ‘aan’ te staan en te presteren. Er moet ruimte zijn voor nietsdoen, nadenken en mijmeren.”

Rusten als Bijbelse opdracht

Dat het oké is om niets te hoeven, leren we ook van Jezus. “In Marcus 6:30-31 zegt Jezus tegen de discipelen: ‘‘Laten we naar een rustige plek gaan en rust wat uit’; want er waren veel die kwamen en die gingen en zij hadden zelfs geen gelegenheid om te eten.’ Hij last een pauze in.

In de schepping heeft God ons de opdracht gegeven om uit te rusten. Sabbat houden doen we niet in de eerste plaats om God een plezier te doen, maar omdat we dan zelf het beste tot ons recht komen. Hij weet namelijk wat goed is voor ons. Als we onszelf daarin serieus nemen, dán eren we God. Omdat we trouw blijven aan hoe we gemaakt zijn.”

Al tijdens je dagelijkse bezigheden kun je die rust inbouwen. “Neem pauzes. Strek je benen na elk uur werk. Ga naar buiten tijdens je lunchpauze. Neem rust na een werkdag en in het weekend. Zo creëer je een cadans van inspannen en ontspannen.”

Opslomen

Zoals we langzaam onze activiteiten afbouwen richting de nacht – ook wel ‘opslomen’ genoemd – kunnen we ook stapsgewijs ons werk afbouwen richting de vakantie, stelt Leona. “Denk op tijd na over deadlines en taken die je moet afronden. Tref voorbereidingen voor bijvoorbeeld het inpakken, zodat je niet alles op het laatste moment hysterisch moet doen.

Bij vakantie gaan we van een bepaalde staat over in een andere, met een ander dagritme en andere keuzes. Sommigen sluiten hun laptop of werktelefoon op in een kast. Anderen dragen in de vakantie andere kleren, om de rol van professional even los te laten. Weer anderen gaan op vakantie altijd uit eten. Bedenk wat je nodig hebt om die transitie te markeren.”

Tot rust komen in de vakantie

Volgens Leona maakt het niet uit of je ver weg gaat of dicht bij huis blijft in de vakantie. “Vakantie staat bijna synoniem aan reizen, beleven, doen. Er hangt vaak een ellendige to do-list aan, de clichématige bucketlist. Let maar eens op: als mensen zeggen dat ze thuisblijven, verzinnen ze daar vaak een excuus voor.”

“De oude Grieken zeiden het al: ‘Ken jezelf.’ Stel dat je avontuurlijk en nieuwsgierig bent, dan is het prima om een verre reis te plannen en sportieve dingen te doen. Maar als je behoefte hebt aan rust, dan ga je dood aan dat soort vakanties. Bedenk altijd: doe ik het omdat het bij me past, of omdat het zo hoort? Ik ben opgegroeid in Roemenië. Als kind had ik drie maanden zomervakantie, maar we gingen nooit op reis. Ik las boeken, keek naar wolken en plukte bloemetjes – verveelde me te pletter dus – maar begon áltijd uitgerust aan een nieuw schooljaar.”

Weer aan het werk na de vakantie

“Als je na de vakantie weer aan het werk gaat, is dat ook een transitie – maar dan andersom. Ruim je vakantiespullen op en werk de rommel weg. Met een schone lei kun je met nieuwe energie aan je werk beginnen. Voor sommige mensen is vakantie ook een periode van bezinning: wat heb ik geleerd over mezelf? Wat was lastig in de periode vóór de vakantie? Wat was fijn aan de vakantie, wat zou ik willen behouden?

Ik heb regelmatig cliënten die dingen doen, omdat ze ervan overtuigd zijn dat het niet anders kan. Zoals een arts die nu met een burn-out thuis zit. Het liefste zou ze in een cadeauwinkel of theeschenkerij willen werken. Maar ze vindt de investering in tijd en geld die ze heeft gedaan om arts te worden, te hoog. Wat gaan anderen zeggen als een arts in een cadeauwinkel werkt? Dus blijft ze hieraan vasthouden en blijft ze doodongelukkig.”

“Bedenk wat je zou doen als álles mogelijk was, los van tijd, geld en capaciteit. Wat zou je dan doen, en wat loslaten? Zodra je dat weet, kom je in de buurt van wat bij je past, ook voor de vakantie. Dat is niet altijd haalbaar, maar je kunt altijd er altijd wel iets van toepassen in het dagelijkse leven.”

Leona Aarsen is coach en register psychosociaal therapeut. Hiernaast is ze EMDR Master Practitioner. Ze ziet het als haar roeping en missie om schittering en herstel te brengen aan beschadigde mensen, zodat ze weer een vervuld en vreugdevol leven hebben. anderzverder.nl

Lees ook: met deze tips verander je je vakantie in een retreat