Tussen hoop en feiten: Jaap van Heusden over ‘De man uit Rome’

“In de film volgen we Filippo”, vertelt Van Heusden. “Hij is een intrigerend figuur: een priester, maar ook een soort detective. Hij komt als onderzoeker vanuit het Vaticaan naar een grensdorp in het zuiden van Limburg om erachter te komen of een beeldje dat daar zou zijn gaan wenen echt een wonder is.”

Huilend Mariabeeld in Brunssum

In 1995 was het Limburgse dorp Brunssum in rep en roep toen een Mariabeeldje tranen van bloed leek te huilen. Mensen trokken massaal naar het dorp om een glimp van het beeld op te vangen. Ging het om een wonder? Of was er een natuurlijke verklaring voor de tranen? Pater Touw stelde destijds een uitgebreid onderzoek in.

Inspiratiebron

“Pater Touw was echt een inspiratiebron voor ons”, vertelt filmmaker Jaap van Heusden. “Ik ben bij hem langs geweest en hij heeft inzage gegeven in zijn proces. In Brunssum was het oordeel destijds dat de tranen synthetisch waren. De tranen waren waarschijnlijk een soort hars – waarmee de ogen waren vastgezet – die door warmte vloeibaar was geworden. Er was een natuurlijke verklaring.”

‘Troost in het fenomeen’

In De man uit Rome gelooft de dorpsgemeenschap in het wonder. Meervoudig Gouden Kalf winnaar Raymond Thiry, die in de film de gereserveerde dorpspastoor speelt, is afstandelijk richting Filippo. “Ik stel me enigszins gereserveerd op, omdat het ook slecht nieuws kan zijn. Er kan een natuurlijke verklaring zijn, terwijl het dorp het wonder heel goed kan gebruiken. De mensen vinden troost in het fenomeen. Daar heb ik empathie voor.”

‘Wat is waar?’

Regisseur Jaap van Heusden groeide zelf op binnen de protestantse traditie. “Vragen als ‘Wat is waar?’ en ‘Wat is het juiste om te denken?’ spelen in die traditie een grote rol. Maar de katholieke kerk neemt het wegen van wonder nog veel serieuzer dan de protestantse kerk zoals ik ‘m ken.”

In de problemen

Van Heusden: “In de tijd dat er chaos is - dat mensen zich vastklampen aan het-maakt-niet-uit-wat - verwacht je dat factcheckers de ridders op het witte paard zijn. Ik vond het mooi om een film te maken waarin ik in de problemen kom met die visie. Wat gebeurt er als je je factcheck op orde hebt, maar het slaat volledig dood? Als de mensen die verlicht moeten worden daar helemaal niks mee kunnen?”

Dilemma

‘Mensen willen graag bedrogen worden’, zegt de priester in De man uit Rome. ‘Ze willen liever een zachte leugen, dan de pijn van de waarheid.’ Moet je de feiten wel vertellen als je de hoop van het dorp tenietdoet? Het is een dilemma dat veel kijkers van de film zal bezighouden. “Pater Touw was bij de voorpremière in Maastricht”, vertelt Van Heusden. “En hij was ook geraakt door dat dilemma. Hebben we er goed aan gedaan om de mensen de feiten te presenteren?”

Brug bouwen

Op de vraag of het gevaarlijk kan zijn als mensen geloven in iets wat geen waarheid is, zegt Van Heusden: “Ja, evident toch? Hoe kan je een democratie in leven houden als de feiten geen rol meer spelen? Maar tegelijkertijd: types als ik – die alleen maar denken en feitenonderzoek doen – komen bij mensen die getraumatiseerd zijn. Er is iets heel verschrikkelijks gebeurd in dat dorp. Die mensen grijpen zich vast aan dat wonder. Ze halen er troost uit. En dan kom je met feiten… Dat raakt elkaar gewoon niet. Wat moet die man doen om die brug te bouwen?”