Theaterkok Arend van der Heijden maakte een opmerkelijke ommezwaai

Wat eten voor Arend betekent? Mensen uit hun bubbel halen. Vooral uit de bubbel van schulden, deurwaarders en aanmaningen, waar ‘zijn’ doelgroep in zit. “Als ik dat theatraal zou moeten verbeelden, zie ik mensen voor me die een vissenkom op hun hoofd hebben. Het idee van samen eten is dat ze die vissenkom afzetten. Allebei, zodat ze met elkaar kunnen communiceren.”

Achttienhonderd maaltijden

Arend – een rasechte Brabander, geboren in Helmond – is net terug van een vakantie in Oostenrijk. Na de razend drukke weken voor Kerst, waarin hij zich een slag in de rondte werkte om zo’n achttienhonderd maaltijden te bereiden, was hij daar hard aan toe. Al oogt hij nog steeds moe. Deze ochtend stond er een doktersbezoek op de agenda vanwege zijn pijnlijke knieën. “Ik moet rustig aan doen”, zegt hij nuchter. Hij heeft net een korte rondleiding gegeven door The Abbey, een hedendaags klooster onder de rook van Maastricht. De keuken van dit pand is het hart van Arends werk.

Enorm netwerk

Het begon allemaal in een zaaltje van een wijk in Heerlen, in september 2019. Daar kookte Arend maaltijden voor wijkbewoners die het minder hadden. Binnen drie weken zaten er driehonderd mensen aan tafel. “Ik wist niet wat me overkwam. Ik had nauwelijks geld en moest het vooral hebben van giften. En van voedsel dat ik kreeg.”

Het voordeel was: als theaterkok had hij een enorm netwerk. Zo’n twintig, dertig vrijwilligers hielpen hem om te doen wat hij zich na de dood van zijn vader in 2016 had voorgenomen: koken voor de armen.

Wat gebeurde er aan het sterfbed van je vader?

“Toen hij het laatste sacrament kreeg, kwam er een stilte en een soort blijdschap over mij heen. Ik kan het niet uitleggen, maar ik wist meteen dat het van God kwam. Het voelde alsof ik bij mijn lurven werd gepakt. Een bekeringsmoment eigenlijk. Het zorgde ervoor dat het katholieke geloof waarmee ik was opgevoed, werd opgeschud. Het kreeg een opfrisbeurt. En diep vanbinnen wist ik: ik moet aan de slag. Hoe en wat? Geen idee. Ik ben gaan praten met de priester die het laatste sacrament bediende en ik dacht: ik ben kok, dus het is voor mij peanuts om te koken. Dus dat ben ik gaan doen. Eerst in Heerlen, later – na corona – in Parkstad. Dat is een samenvoeging van Heerlen, Kerkrade, Landgraaf, Brunssum, Voerendaal, Simpelveld en Beekdaelen; allemaal in Zuidoost-Limburg. Het staat bekend als het armste gebied van Nederland. Toen gingen de aantallen pas echt omhoog: wekelijks bereidden we twee-, drieduizend koppen soep. Dat was het begin van Caritas, de stichting waarmee we maaltijden bereiden voor mensen met een minimuminkomen. Momenteel serveren we één keer per week zo’n achthonderd maaltijden, vanaf februari worden dat er twee.”

Schulden

Arend had een eigen bv, die hij heeft aangehouden zodat hij zo nu en dan ook nog in opdracht kan koken. Bovendien wilde hij niet z’n hand hoeven ophouden. “Nog steeds kook ik af en toe in het theater in Heerlen, gewoon omdat ik het leuk vind. Ik ben ook chocolademaker, waar ik ontzettend van geniet. Maar het accent ligt absoluut bij de armenzorg. We vragen geen geld voor de maaltijden, dat past niet bij Caritas. De betekenis van Caritas is ‘liefde’. En waar liefde is, daar is God. Bovendien, hier komen mensen eten bij wie de post meters hoog ligt. Mensen die het leven niet meer zien zitten vanwege de schulden die ze hebben. Als je niets hebt, is vijf euro voor een maaltijd ontzettend veel geld.”

Hanteren jullie een inkomensdrempel voor mensen die bij jullie mogen komen eten?

Grijnzend: “Dat vragen ze bij de gemeente ook altijd aan ons. Wij bereiken vooral degenen die tussen voedselbank en aanvraag in zitten. Daarmee bedoel ik: wie een aanvraag doet voor de voedselbank, moet vervolgens een paar weken wachten. Dat is een groot gat voor iemand met deurwaarders en schuldhulpverleners op zijn nek. Daar zitten moeders met kinderen tussen die niets meer hebben.

En dan is er nog de verborgen armoede. Iemand kan er heel mooi en netjes uitzien, maar niets te eten hebben. Hij draagt kleding van jaren geleden, maar staat onder bewind en moet rondkomen van vijftig euro per week.”

Er bestaan veel (voor)oordelen over mensen die in armoede leven. Hoe kijk jij naar hen?

“Eigenlijk zijn de armen een geschenk van God. Waarom? Ze confronteren je met het feit dat veel mensen het slecht hebben. Het bijzondere is dat ze zich vaak meteen openstellen. Ze vertellen heel snel hoe het met hen gaat, maken je als het ware meteen tot hun naaste. Daarin zijn ze eigenlijk onze leermeesters, want in het dagelijks leven kom je zelden mensen tegen die zo snel zo open zijn.”

Een Bruce Springsteen doet zoiets niet?

Lachend: “Nou, Springsteen is wel leuk, hij maakt mooie muziek. Maar inderdaad, daar zit verschil tussen. Weet je wat het is? Als je iemand respecteert en waardeert, en je krijgt het voor elkaar om hem echt het gevoel te geven dat hij ertoe doet, dan voelt hij zich gezien. Hij kan zijn verhaal kwijt en met de maaltijd die hij nuttigt, krijgt hij een soort nieuw perspectief. Sommigen krijgen we zover dat ze ons hier in de keuken helpen, vrijwilligerswerk gaan doen of zelfs doorgroeien naar een baan. Precies dat vind ik de verrijking van wat ik doe. Mensen die anders de hele dag in bed liggen, gaan nu bij ons aan de slag. Ik vind dat belangrijk. Ik zeg altijd: ook al heb je niets, je kunt toch iets doen. Je kunt hier afwassen, schoonmaken, groenten snijden. Al ben ik soms een halve psycholoog, want het zijn wel mensen met een rugzakje.”

Jachtige man

Arend zelf heeft ook een rugzakje. Misschien is daarom dat ‘gezien worden’ wel een rode draad in zijn verhaal. Hij is de oudste van drie kinderen, maar groeide afzonderlijk van hen op doordat alle drie de kinderen al vroeg uit huis werden geplaatst. Thuis was er geen stabiliteit en veiligheid. Zijn moeder was psychisch ziek, zijn vader alcoholverslaafd. “Mijn moeder herinner ik me goed. Haar zocht ik natuurlijk op als ze was opgenomen in een psychiatrische instelling en ik herinner me periodes dat ze weer thuis was. Van mijn vader wist ik jarenlang niet waar hij was. Zo rond mijn 13e, 14e vond ik hem eindelijk. Hij was een jachtige man.”

Je vader was ook kok. Trad je bewust in zijn voetsporen?

“Dit vak was voor mij de manier om mijn vader te leren kennen. Ik dacht: als ik nou goed kan koken, hebben we goed contact. Want zoals ik net al zei: eten is communicatie. Al was hij een heel andere kok dan ik geworden ben. Hij was kok in het leger, in de jaren zestig, de tijd van de opkomst van de Indische keuken. Hoewel ik er voor veel moderne koks inmiddels ook eentje van de oude stijl ben.”

Werken van barmhartigheid

“Ik kijk mild terug op mijn jeugd”, zegt hij even later. “Ja, ik heb veel gemist. Aan de andere kant zou ik dit werk niet kunnen doen als ik dit niet had meegemaakt. En zonder geloof kun je dit niet doen, trouwens. Ik doe dit echt vanuit mijn spiritualiteit, vanuit het volgen van Christus. Matteüs 25, de werken van barmhartigheid, daar leef ik uit. Daarom vind ik het belangrijk dat het geloofsaspect altijd de basis blijft van Caritas. Als je alleen maar praktisch hulp verleent, zonder God, gaat het mis. Dat is ook de reden dat ik het belangrijk vind dat driekwart van de mensen die bij Caritas werken, gelovig is. Alles wat je doet, doe je voor Hem. Of ik daar nou om word uitgelachen of niet, dat maakt me geen meter uit.”

Wat is koken voor jou?

“Tot mezelf komen. Als ik van A tot Z een recept volg, kom ik tot rust. Al ben ik dat de afgelopen jaren wel een beetje vergeten. Want het is prachtig om te koken en eten uit te delen, maar je moet het van voren en van achteren heel goed organiseren. Dat is ontzettend intensief en bij tijden eenzaam. Vorig jaar moesten we twee maanden sluiten vanwege gebrek aan geld. Gelukkig konden we nog wel voedsel verstrekken en lukte het ons om het daarna weer op te pakken. Toch was het een hele kunst om dat allemaal voor elkaar te krijgen en financieel haalbaar te houden.

Bovendien, ik heb al die jaren keihard gewerkt. Ik ben nu 62 en heb een beetje last van mijn benen. Koks staan erom bekend dat ze altijd rennen en vliegen. Totdat het ophoudt.”

Kooklessen

Wanneer dat is? Arend wrijft met een vermoeid gebaar over zijn gezicht. “Pensioen past nog niet bij mij, maar ik wil het inderdaad wat rustiger aan gaan doen. Twee jaar geleden heb ik een hersenbloeding gehad. Daar ben ik heel goed uitgekomen, al was het wel een wake-upcall. Ik zei vanochtend nog tegen mijn vrouw: ‘Ik wil graag een dag minder werken om met jou samen leuke dingen te doen.’ Zij steunt mij helemaal, ze is zelfs mijn vertrouwenspersoon, maar voor haar is het ook fijn als ik meer thuis ben. Bovendien wil ik in dit project misbaar worden. Ik wil het kunnen overdragen aan anderen. Ik zal altijd de inspirator blijven, maar mijn droom is dat er een soort paraplu-instantie komt – geldverstrekkers, de overheid – waarmee we dit samen doen. Ook wil ik nadenken over onze visie en missie. Moeten we niet meer een hengel gaan geven in plaats van vis? Ik zou bijvoorbeeld kooklessen kunnen gaan verzorgen, zodat mensen leren wat ze kunnen maken met wat ze van de voedselbank krijgen. Ik hoop eigenlijk op minder eters en meer verbinding met degene die het opeet.”

Hoe anders is dit werk dan het werk dat je tien, twintig jaar geleden deed?

“Afgelopen Kerst sprak ik met collega-koks over het plezier dat je hebt bij het maken van gerechten. Soms ben ik vier dagen bezig met één gerecht. Dát is koken. Maar wat ik bij Caritas doe, is een dimensie extra. Ja, het is leuk als iedereen het lekker vindt. Maar het gaat er hier niet om dat ik als kok een aai over mijn bol krijg, het gaat erom dat iemand blij wordt van wat ik maak – en daardoor weer wat perspectief krijgt. Al is het slechts voor het moment.

Kijk, bij ons gaat het niet om eten; ik maak gewoon volksvoedsel. Het gaat om de innerlijke diamant. In de mensen die ik ontmoet, ga ik op zoek naar die diamant. Om die te laten glanzen en daarin iets van God te ontdekken. Daarom wil ik het niet te groot laten worden; dan kun je niet meer naar die diamanten zoeken.”

Hoe zou je vader nu naar je kijken?

“Met trots. En misschien is hij ook verdrietig en heeft hij een schuldgevoel dat we dit niet in dit leven samen hebben kunnen delen. Maar ik geloof in een paradijs, dus hopelijk zien we elkaar nog. Al moet je niet trots zijn op het koksvak, maar op het feit dat je voor iemand iets kunt betekenen. En dat is eigenlijk heel eenvoudig.”

Wie is Arend van der Heijden?

Arend van der Heijden (Helmond, 1962) werd in België opgeleid tot chef-kok. Hij kookte voor onder anderen Madonna en Bruce Springsteen, en was theaterkok bij Cirque du Soleil, een wereldwijd optredend samenwerkingsverband van groepen artiesten. In 2016 gooide hij zijn leven om en besloot hij te gaan koken voor mensen aan de onderkant van de samenleving.
Arend heeft een dochter en woont met zijn partner in Heerlen.