Stelling: We hebben onze rol als rentmeester verspeeld

Eva van Urk-Coster is deze maand gepromoveerd als ecotheoloog. Ze houdt zich vanuit de joods-christelijke traditie bezig met de vraag naar de positie van de mens ten opzichte van de natuur. Haar eerste reactie op de stelling: “Nee, want de stelling suggereert dat we iets zijn kwijtgeraakt. En ook al maken we als mensen veel brokken, we blijven juist nu verantwoordelijk. Wel hebben we onze rol op een bepaalde manier verprutst.”

We zijn het scheppingswerk van God teniet aan het doen.

“Dat klopt. In mijn onderzoek heb ik gekeken naar het verlies van biodiversiteit dat nu plaatsvindt, een nieuwe massa-extinctie. Om concreet te zijn: we zouden in de nabije toekomst weleens twee derde van de diersoorten kunnen verliezen. Door toedoen van menselijk gedrag is het uitsterven van soorten met een factor duizend omhooggegaan. Dat brengt hele ecosystemen in gevaar.”

En dat terwijl wij de kroon op de schepping waren?

“De mens is nooit de kroon op de schepping geweest! In het Bijbelverhaal in Genesis is de sabbat de kroon op de schepping. Dat is de rustperiode waarin God terugkijkt op het scheppingswerk en stelt dat het zeer goed is. Dus de mens was niet de kroon, maar een belangrijke figuur met verantwoordelijkheid om te heersen over de vogels in de lucht en de vissen in de zee. Heersen in positieve zin, hè.”

Heersen heeft een bijklank...

“Het is geen vriendelijke term, dat kunnen we niet wegpoetsen: er spreekt een zeker gezag uit. In de Bijbelse tijd, in de agrarische context betekende dat ook dat je grenzen mocht stellen aan de natuur. Bepaalde krachten in de natuur inperken. Dat mag je nog steeds doen als mensheid: de natuur bewerken om leefbaardere omstandigheden te creëren.”

Zolang we onszelf ook blijven begrenzen?

“Uit het Bijbelverhaal spreekt een harmonie: dat alles goed is, heeft iets relationeels. Je kent je plek te midden van alle andere schepselen. Je respecteert hun recht op bestaan. Je hebt oog voor de behoeften van andere levende wezens. Deels mag je instrumenteel omgaan met de schepping, zolang je maar wel haar zelfstandige waarde blijft zien – het is alles door God gemaakt.”

Is klimaatproblematiek eigenlijk ook een spiritueel probleem?

“Absoluut, want we zien God vanuit christelijk perspectief als Schepper. Dan is de natuur dus ook schepping waarin Gods handtekening te lezen is. Waarin Gods glorie wordt weerspiegeld. De verwoesting van de natuur is ook verwoesting van Gods sporen van goedheid en wijsheid in de schepping.”

Misschien zijn we onszelf te veel als God gaan zien.

“In feite wel, en daar zit ook een nadeel in de metafoor van de mens als rentmeester. Soms is die titel best bruikbaar, want hij gaat over ecologische verantwoordelijkheid. Maar het klinkt tegelijk als economisch management. Het suggereert dat wij boven en buiten de schepping staan en de boel besturen. Alsof God een stap opzij heeft gezet en zei: ‘Nou, Ik laat het aan jullie over, Ik kom later wel weer eens kijken.’ Maar God is nu nog bezig in de schepping en leidt die. Wij mensen zijn zelf net zo goed afhankelijk van de natuur, van de rest van de schepping én van God zelf die uiteindelijk alles leidt.”

Is er een beter woord dan rentmeester?

“Wat ik zelf mooi vind: in de oosters-orthodoxe traditie noemen christenen zich geen rentmeester maar priester van de schepping. Je maakt als mens deel uit van een grote lofzang van God, samen met andere schepsels. Verlies je die soorten, dan verlies je leden van je koor. De natuur zingt in spirituele verbondenheid: de mens brengt samen met alle andere schepselen lof aan God en zó ben je beelddrager van God.”

Wat moeten we veranderen?

“Ik ben huiverig voor lijstjes; voor je het weet, krijg je een welles-nietesdiscussie. Uiteindelijk gaat het erom dat we in het Westen onze levensstijl van consumentisme aanpassen. Heel concreet zou ik voorstellen om minder dieren te eten. Niet iedereen hoeft vegetariër te worden, ik bewaar graag de nuance, maar de verandering kan beginnen bij onze voeding.”

Kunnen onze kerken hier ook meer aandacht aan besteden?

“Zeker. Bijvoorbeeld in de liturgie. Dat je niet alleen bidt voor de zieken en de nood in de wereld op sociaal en menselijk vlak. Bid ook eens voor een oerwoud dat verloren dreigt te gaan of een diersoort die verdwijnt. Neem zulk nieuws mee in je gebed. Gebruik niet alleen abstracte grote woorden als ‘klimaatverandering’. En zing ook liederen over de schepping.”