Sir David Attenborough vertelt over nieuwe natuurserie

U heeft al zo veel van de aarde gezien. Bent u nog weleens ergens van onder de indruk?
“Jazeker. Een magnifiek schepsel vind ik de golden-haired, bluefaced, snub-nosed snow monkey (gouden stompneusaap, red.),” vertelt Sir David met zijn karakteristieke stem. Hij kijkt scherp uit zijn ogen, die oplichten zodra hij over het aapje begint dat leeft in de bergwouden van China. De leefomgeving van de gouden stompneus-aap is dichtbebost, en in de winter kan het er maandenlang vriezen. “Ik weet nog dat ik in de jaren zestig over dit dier las en dacht: deze aap moeten we gaan filmen. Door de jaren heen hebben we het vaak geprobeerd, maar het lukte nooit. Toch verdween-ie nooit uit mijn achterhoofd. Toen ik hoorde dat het filmen dit keer gelukt was, dacht ik: schiet mij maar lek. Geweldig! Het is een van de sterren van de Azië-aflevering geworden.”

Stompe neus

“Op het moment dat ik David die beelden voor het eerst kwam laten zien, was ik heel trots,” vult uitvoerend producent Jonny Keeling aan. Het is zó uniek dat ik ervan uitging dat hij het dier niet kende. Maar tijdens de screening zei David: ‘Ah yes, dit is de Rhinopithecus roxellana.’ Toen dacht ik: o, oké... Hij kent ’m al.” Er verschijnt een glimlach op Sir Davids gezicht, en hij wijst naar een foto van het aapje met het blauwe gezicht. “Weet je trouwens waarom dit dier een stompe neus heeft? Dat voorkomt dat-ie tijdens de strenge vorst bevriest.”

In iedere aflevering staat een ander continent centraal. Wat spreekt u aan in deze aanpak?
“Het mooie vind ik dat alle continenten een andere geologische achtergrond hebben. De natuur is er op verschillende manieren tot stand gekomen en heeft zich overal anders ontwikkeld. Die opdeling in continenten is het grote verschil met andere series. In een serie als Planet Earth maakten we de indeling grotendeels op basis van landschappen, waardoor je vrij eenzijdige afleveringen over bossen, bergen of zeeën krijgt. Terwijl je nu een grote variatie in landschappen en dieren ziet.
Tegelijk hebben we geen van de zeven continenten in eerdere series genegeerd. We hebben bijna overal eerder gefilmd, dus hoe vind je dingen die nieuw zijn? Daar weet ik het antwoord ook niet op. In ieder geval bevat iedere aflevering twee scènes die nooit eerder vertoond zijn en mij de adem benemen.”

Wat wilt u kijkers meegeven met deze serie?
“Elk continent heeft z’n eigen ecosysteem, maar één ding is universeel: de invloed van de mens. Wij hebben er tot nu toe een vreselijk rommeltje van gemaakt. Gelukkig kunnen we tegenwoordig ook laten zien dat mensen dit eindelijk erkennen en in actie komen. Want die zeven werelden vormen samen één grote wereld: de aarde, een planeet waarvan we voor iedere hap voedsel en voor iedere ademteug afhankelijk zijn.”

‘Niet zomaar een scène’

“Natuurconservatie is een belangrijk onderdeel van de serie,” vertelt Jonny Keeling na de première. Hij zit samen met Sir David aan een tafel in het café van de bioscoop. Ze hebben nog twintig minuten over voor wat extra vragen. “Het stuk over de walvissen in de Antarctica-aflevering is niet zomaar een scène, maar wezenlijk onderdeel van het verhaal. Sterker nog, het ís het verhaal. Op ieder continent wordt de natuur bedreigd. Vaak is klimaatverandering het grootste gevaar, maar het kan ook stropen, ontbossing of het gebrek aan ruimte zijn.”

Stelletje fanatiekelingen

“Onze boodschap is al jaren hetzelfde, maar hij komt niet altijd binnen. Ik denk dat ik in de laatste veertig jaar geen serie heb gemaakt waarin aan het einde geen oproep zat: zorg voor de aarde,” zegt een peinzende Sir David. “In de beginjaren dachten mensen dat we natuurfreaks waren, een stelletje fanatiekelingen. Maar ik bleef de boodschap herhalen: verspil geen dingen, vervuil de aarde niet. Wat maakt dat de ernst van het probleem nu wel serieus genomen wordt, is moeilijk te zeggen.”

Heeft u nog hoop voor de aarde?
“Aan het begin van mijn carrière, in de jaren vijftig, waren er al mensen die ons wezen op klimaatverandering. Toen dacht zelfs ik soms: wat een rarigheid. Maar langzaam begon ik me te realiseren dat deze mensen iets belangrijks zeiden. Zij vertelden dat sommige diersoorten aan het uitsterven waren, doordat er te veel op ze gejaagd werd. En lange tijd bleef het daarbij, we probeerden diersoorten te redden die met uitsterven bedreigd werden. Pas later snapten we: het zijn niet zomaar een paar diersoorten waarover we ons zorgen moeten maken, het is het complete ecosysteem dat onder druk staat. Want als één diersoort verdwijnt, raakt het hele systeem verstoord en stevenen we af op een catastrofe.”

Dat klinkt niet zo hoopvol...
“Als je al vijftig jaar met dit probleem leeft, zoals ik, wordt de emotie heus niet minder. Het blijft me raken. Alleen, ik ken alle verhalen al en hoor nooit meer iets voor het eerst. Wat wel nieuw is, zijn de succesverhalen. Het stoppen met de walvisjacht is daar een mooi voorbeeld van.”

Niet onverschillig

“Meer dan de helft van de wereldbevolking leeft in stedelijk gebied,” vervolgt Sir David. “Ze zijn in meer of mindere mate afgesloten van de natuur. Deze mensen zien nauwelijks levende dieren, behalve misschien een rat of duif. De rijkdom van de natuur kan volgens mij alleen goed overgedragen worden door film. Het helpt mij dat ik mensen kan laten zien dat het dierenrijk écht is, en dat het niet iets is wat zich afspeelt in een jungle ergens ver weg.” De filmmaker noemt het ook hoopgevend dat veel jongeren hun ogen niet sluiten voor het geweld dat mensen de aarde aandoen. “Jonge mensen zijn niet onverschillig. Ze geloven dat wij geen recht hebben om de aarde zo slecht te behandelen als we de afgelopen jaren gedaan hebben. Ik mag graag denken dat mijn werk daaraan heeft bijgedragen.”

Dit is uw zoveelste première, maar u bent nog net zo bevlogen als vroeger.
“Tegenwoordig heb ik het voordeel dat ik pas aan het einde in actie kom. Jonny heeft vier jaar aan deze serie gewerkt en weet precies wat er misging en wat het kostte. Maar ik krijg een documentaire te zien die al bijna af is, en hoef alleen maar de goede woorden te kiezen. Het gênante is dat je vervolgens de hele tijd mijn stem hoort, waardoor ik veel credits krijg die ik niet verdien. Maar,” zegt hij grappend, “you know... Ik ben blij met die genade en neem de complimenten graag in ontvangst.”

Als u een documentaire over mensen zou maken, wat zou u dan laten zien?
“Je kunt mensen en dieren niet met elkaar vergelijken. Ik kan andere mensen niet filmen, dat zou voelen alsof ik voor God speel. Het enige wat ik kan doen, is een film maken waarin je ziet welke rol mensen spelen in het ecosysteem en hoe zij de aarde veranderen. Sterker nog: die spiegel wil ik de mens graag voorhouden.”

Over God gesproken: ziet u Zijn hand terug in de natuur?
“Als ik naar de natuur kijk, zie ik een heel complex systeem dat we steeds beter leren begrijpen. Darwin leerde ons over de evolutietheorie, en daar geloof ik in. Of God daar óók bij betrokken was, is voor mij een heel andere vraag. Ik sluit Zijn bestaan niet uit.”

Beeld: BBC