Sint-Maarten: feest van liedjes en lampionnen

Sint-Maarten is een feestdag ter ere van de heilige Sint Martinus (Maarten). Hij is bekend als de heilige bisschop van Tours in Frankrijk, maar toch is hij nu vooral beroemd door zijn daad van barmhartigheid ruim voordat hij bisschop werd. Als Romeins militair deelde hij namelijk op een koude dag zijn soldatenmantel met een naakte bedelaar.

Waar wordt Sint-Maarten gevierd?

Sint-Maarten wordt gevierd in (delen) van Nederland, Vlaanderen, Noord-Frankrijk en in delen van Duitsland. Elke streek kent zijn eigen gebruiken. Vaste traditie is dat kinderen met lampionnen langs de deuren gaan en liedjes zingen, waarna ze beloond worden met snoepgoed. Andere tradities zijn het ontsteken van vreugdevuren en het organiseren van optochten. 
Het feest lijkt de laatste jaren weer te groeien in populariteit. In Amsterdam bijvoorbeeld werd het feest al honderden jaren niet meer gevierd, tot het ineens in de buitenwijken opdook. Begin deze eeuw verschenen de eerste lampionnen weer aan de grachten en inmiddels is het 'Sint-Maartenlopen' ook in Amsterdam opnieuw een levende traditie.

Wie was Sint-Maarten?

De heilige Sint Martinus, Maarten van Tours, werd in 316 geboren in Savaria, Hongarije. Maarten sloot zich aan bij het Romeinse leger. Volgens de legende trof hij bij de stadspoorten van de Franse stad Amiens een bedelaar aan. Maarten had medelijden met de man. Hij trok zijn zwaard, sneed zijn rode mantel in tweeën en schonk een helft aan de bedelaar. Deze bedelaar zou de belichaming van Jezus zijn en hebben gezegd: ‘Ik was naakt en gij hebt mij gekleed.'
Maarten bekeerde zich tot het christendom en stichtte in Pointiers het eerste Franse klooster. In 371 werd hij verkozen tot bisschop van Tours. Op 8 november 397 stierf hij in Candes-Saint-Martin. Na zijn dood werd hij op steeds grotere schaal vereerd; in de Middeleeuwen was hij een zeer populaire heilige.

Lichtjes en lampionnen

Een andere legende gaat over de lichtjes. Het rijdier van Sint Maarten zou 's avonds zijn weggelopen. Behulpzame dorpelingen gingen het dier toen met lichtjes zoeken. Vandaar dat de kinderen nu nog steeds met lichtjes langs de deur gaan.

Liedjes over Sint-Maarten

Het oudst overgeleverde kinderliedje stamt uit het begin van de zeventiende eeuw. In 'Den christelicken hvys-hovder' (een katholiek instructieboekje met vragen en antwoorden) van Joannes David wordt het volgende liedje vermeld:

Stoockt vier, maeckt vier:
Sinte Marten komt hier
Met syne bloote armen
Hij soude hem gheerne warmen?

Het meest bekende, hedendaagse liedje is:

Sinte Sinte Maarten;
De koeien dragen staarten;
De koeien dragen horens;
De kerken dragen torens;
De torens dragen klokken;
De meisjes dragen rokken;
De jongens dragen broeken;
Oude wijven die veel kijven dragen schorteldoeken.

Oorsprong van Sint-Maarten

Er leven meerdere theorieën over de oorsprong van Sint-Maarten en de tradities die daarbij horen. De oorsprong van het Sint-Maartenfeest ligt namelijk niet per definitie in de verering van Maarten van Tours. Een eerste theorie is dat van oudsher de oogst op 11 november binnen moest zijn en het vee op stal moest staan. Ter ere hiervan werden er ganzen geslacht en grote vuren gemaakt. Dit zou te maken hebben met een winterfeest voor de Germaanse oppergod Wodan. Bij dit feest werden er vuren rondgedragen en offers gebracht om het land en het vee vruchtbaarder te maken. De kerk zou dit gebruik hebben overgenomen om zo het vertrouwen van de niet-christelijke bevolking te winnen. 

Anderen zeggen dat het niets met een Germaans winterfeest heeft te maken. Het feest zou door de kerk zijn geïntroduceerd. In Lucas 11:33 staat: 'Niemand steekt een lamp aan en zet die in de kelder of onder de korenmaat, maar op de standaard, opdat wie binnentreden het licht zien.' Deze tekst werd vaak op 11 november voorgelezen en in de mis besproken. Dit zou voor de bevolking aanleiding zijn geweest voor 'een lichtjesfeest'.

Sint-Maarten op zondag

Een aantal jaar geleden, in 2018 viel 11 november op een zondag. Het plaatste sommige ouders voor een dilemma: gaan de kinderen op zondag langs de deuren, of een dag eerder of later? Harold Prost begon in Hoogeveen een Facebookpagina om de mening van zijn dorpsgenoten te peilen. Harold: "Ik ben zelf christen. Persoonlijk zie ik niet wat een leuk kinderfeest afdoet aan de rustdag zoals velen die nog beleven. Belangrijk is voor iedereen vrolijk de deur te blijven opendoen, of ze nu voor zaterdag-, zondag- of maandagavond hebben gekozen." 
Thea van der Werf woont in Stadskanaal, een dorp waar Sint-Maarten enorm populair is. Thea: "Er zijn natuurlijk mensen die om religieuze redenen er problemen mee hebben dat hun kinderen op zondag langs de deuren gaan. Ik ben daar wat makkelijker in. Bij mij zijn de kinderen gewoon alle dagen welkom.”

Beeld: Shutterstock