Sektarisme en de pinksterkerk; hoe zit dat?
En is een sekte alleen maar slecht?
Pinksterkerken worden door buitenstaanders regelmatig gezien als sektarische gemeenschap. Met het woord ‘sekte’ denken mensen al snel aan manipulatie, dwang en negativiteit. Maar wanneer is iets eigenlijk sektarisch?
De mannen zijn keurig gekleed in pak, de vrouwen dragen een rok. Het lijkt of iedereen elkaar kent in De Deur Gemeente. Gelukkig is er ook een enthousiaste gelovige die je warm welkom heet en een praatje met je maakt. Waar je vandaan komt en of je vaker in de kerk komt. Terwijl je midden in je verhaal bent, valt het gesprek abrupt stil. Alle hoofden draaien naar de pastor, die start met een gebed. “Ogen gesloten, hoofden gebogen,” begint hij statig.
De Deur Gemeente is onderdeel van het wereldwijde netwerk Christian Fellowship Ministries, opgericht in de jaren ‘70 door de Amerikaanse Wayman Mitchell. In Nederland zijn er ongeveer 50 gemeenten. Hoewel de gemeente niet zo modern oogt als bijvoorbeeld Hillsong, met haar beamerschermen en technische spektakels, is ook De Deur Gemeente een pinksterkerk. Er wordt in tongentaal gesproken en vurig geloofd in gebedsgenezing. Met enige regelmaat houden ze grote genezingscampagnes.
De afgelopen 2,5 jaar deed Romee Boots onderzoek naar pinkstergemeenten in Nederland. Tijdens haar onderzoek werd ze geïnspireerd en geadviseerd door verschillende personen, onder wie docent Karlijn Goossen, journalist Karel Smouter en religiewetenschapper aan de Vrije Universiteit Amsterdam, Miranda Klaver. De uitkomsten van haar onderzoek verwerkte Romee Boots in deze artikelenserie.
De Deur Gemeente wordt gezien als een zeer fanatieke gemeente, die contact met andere kerken schuwt, maar haar eigen ‘discipelen’ of kerkleden dichtbij houdt. Soms moeten kerkleden zelfs een ‘contract’ tekenen. Daarmee beloven zij dat ze regelmatig aanwezig zijn bij kerkdiensten, tien procent van hun inkomen afstaan en dat ze ‘openstaan voor richting en correctie van het leiderschap’.
Klik hier voor een voorbeeld van een contract
‘Een enkele reis naar de hel’
In enkele gevallen moesten gemeenteleden zelfs het contact met familieleden verbreken. Ook mocht een ex-gemeentelid geen psychische zorg accepteren van een niet-christelijke hulpverlener na een miskraam. Een ander ex-gemeentelid vertelt dat het vertrekken uit de gemeente al helemaal moeilijk was. “De buitenwereld en andere kerken werden afgeschilderd als slecht en zondig, waardoor ik volgens de voorganger met mijn vertrek uit De Deur ‘een enkele reis naar de hel boekte,” vertelt een ander ex-gemeentelid.
Met dit soort praktijken zou je een gemeente zoals De Deur gemakkelijk als sekte kunnen bestempelen. Iets wat veel ex-gemeenteleden ook doen. Maar wanneer is een groep eigenlijk ‘echt’ een sekte? En is dat alleen maar slecht?
Nieuwe religieuze bewegingen
In wetenschappelijke kringen wordt voornamelijk de term ‘nieuwe religieuze beweging’ gebruikt om een groep of sekte aan te duiden. Het is een neutralere term, die aan de negatieve associaties rondom het woord ‘sekte’ voorbijgaat. Door negatieve berichtgeving rondom sekten is er ook in de samenleving een kritische houding ontstaan tegenover de term. Hoewel er nog steeds veel discussie is rondom de definitie van een sekte, stelt het IACSSO (Informatie- en Adviescentrum inzake Schadelijke Sektarische Organisaties) dat een sekte een groep is die zich afsplitst van een grotere religie.
Als we daarvan uit zouden gaan, kunnen we ook stellen dat het christendom ooit begon als een sekte, zegt religieantropoloog Miranda Klaver. “Het christendom splitste zich immers af van het Jodendom.”
Een ‘sekte’ kan ook een positief effect hebben op de personen die zich erbij voegen. Zo schenkt De Deur veel aandacht aan mensen met verslavingen. Een ex-gemeentelid van De Deur vertelt: “Na mijn bekering had ik mijn leven binnen no-time op de rit. Ik blowde erg veel, maar na mijn bekering in De Deur Gemeente was dit afgelopen. Ik stopte ook met drinken en roken. Mijn bekering had een erg diepe indruk op mij gemaakt.”
Immoraliteit en illegaliteit
Toch blijft het risico aanwezig dat nieuwe religieuze bewegingen een schadelijk karakter ontwikkelen, weet ook Karin Krijnen, woordvoerder van Sektesignaal. Het meldpunt werd op initiatief van de overheid in 2013 gestart. Sektesignaal helpt mensen die schadelijke effecten ondervinden van een beweging met sektarische kenmerken.
Uit eigen onderzoek van Sektesignaal uit 2016 blijkt dat de helft van de meldingen die zij ontvingen, afkomstig was uit christelijke bewegingen. In de meeste gevallen waren de meldingen immoreel (68%) maar niet illegaal (38%). Het ging dan bijvoorbeeld om het isoleren van personen (54%), het manipuleren van leden (74%), het eisen van buitensporige financiële bedragen, oplichting en het verduisteren van geld (40%).
Mensen die in een beweging zitten en hier schade van ondervinden, worden vaak niet begrepen, omdat zij immers vrijwillig in een beweging zijn gestapt. Ook speelt schaamte vaak een grote rol onder de slachtoffers. In een onderzoeksrapport naar sekten in Nederland vertelt een ex-gemeentelid: “Mensen vinden mij stom dat mij dit is overkomen. Ik ben een normale man met een goed stel hersens. Dat was voor mij een drempel om hulp te zoeken.”
Krijnen: “Ik vergelijk de situatie vaak met die van een mishandelde vrouw. Ondanks dat ze wordt mishandeld door haar man, blijft ze bij hem. Omdat ze onder invloed staat, is het voor haar moeilijk om te bedenken wat een goede keuze is en of de situatie wel gezond is. Het probleem is dat je bij sekten minder eenvoudig juridische stappen kunt zetten, omdat er in Nederland geen wet is waarmee sekten specifiek kunnen worden veroordeeld."
‘Wij zijn geen sekte’
Dat De Deur Gemeente soms wordt gezien als sekte, lijkt voor de gemeente geen nieuws. Uit een intern document blijkt dat er tijdens een landelijke vergadering van voorgangers regelmatig is gesproken over dit issue. ‘Wij zijn geen sekte,’ staat meerdere malen in het document.
In een reactie geeft Evert Valk, voorganger van alle Nederlandse De Deur Gemeenten, aan: “Over het algemeen gaan onze kerken er zorgvuldig mee om en proberen we zo veel mogelijk sektarische elementen te voorkomen.” Volgens Valk denken veel mensen aan negatieve kenmerken van De Deur uit de jaren 80 en 90, toen de kerk enkele keren in het nieuws kwam. “[…] Door de jaren heen is er veel veranderd. Voorgangers en gemeenteleden zijn volwassener geworden.”
Ook geeft hij aan dat kerkleden vrij zijn om te vertrekken: “Een van de kenmerken van een sekte is dat je er moeilijk wegkomt. Mensen kunnen zo uit onze kerk vertrekken als ze dat willen. Op een enkele kerk na, kennen onze Nederlandse kerken geen lidmaatschap.” Valk ontkent tevens het onthouden van psychische zorg voor gemeenteleden.
Toch zijn sektarische elementen niet alleen kenmerkend voor De Deur-gemeenten. Ook andere kerkgenootschappen hebben hiermee te maken. Het isoleren van personen gebeurde bijvoorbeeld binnen de Maasbach-kerk, bleek uit onderzoek van De Correspondent. Daar moesten leden van de kerk het contact verbreken met hun familieleden. Als ze dat niet deden, werden ze uit de kerk gezet.
In enkele gevallen vinden ook strafbare misstanden plaats binnen kerken, zoals seksueel misbruik. Hierover schreef journalist Karel Smouter eind vorig jaar een artikel: Hoe een kerk de andere kant op keek toen leden misbruik meldden.
“Er heerst in pinkstergemeenten een sterke missionaire drang en een nadruk op groei en de toekomst," zegt Klaver. "De noodzaak om te reflecteren is voor kerken ook niet aanwezig; het gaat over het algemeen goed met de groei van pinksterkerken. Ook worden mensen soms onder druk gezet door uitspraken als: ‘Het is de duivel die wil dat je terugkijkt, en niet vooruitkijkt naar de toekomst.’”
Onderbuikgevoel
Volgens Krijnen van Sektesignaal zijn er enkele punten waar je op kunt letten voordat je een nieuwe gemeente instapt of daar lid van wilt worden. “Hoewel het lastig blijft om in te schatten wat de intenties zijn van een groep, moet je vooral luisteren naar je onderbuikgevoel. Zoek informatie op internet, bespreek je gedachten met mensen die losstaan van de groep. En stel vragen aan leden van de groep. Als zij negatief of ontwijkend reageren, zou je je kunnen afvragen of je toch verkeerd zit.”
Tekst: Romee Boots
Beeld: Unsplash
