Schrijft ChatGPT binnenkort de preek voor de dominee?

“Uiteindelijk zal elke baan beïnvloed worden door AI”, vertelt AI-theoloog en docent ethiek Jack Esselink. Hij geeft veel trainingen en lezingen op het gebied van kunstmatige intelligentie. “AI is een krachtig stuk gereedschap dat iedereen kan gebruiken, je kunt er ontzettend veel mee. Zo zouden mijn studenten bijvoorbeeld hun scriptie door ChatGPT kunnen maken. Door al deze mogelijkheden komen er ethische vragen om de hoek kijken. Mag en kan dit allemaal zomaar?”

• Hoeveel invloed heeft AI op jouw baan? Doe de test

Dit is herkenbaar voor Tom Mikkers. Hij is producteigenaar van het themateam Geloven en Vragen bij de Evangelische Omroep. Tom: “Bij de verschillende programma’s die we met ons team maken speelt de vraag: hoe gaan we om met de snelle ontwikkeling van AI? Zo vinden we echte gesprekken belangrijk, dat is van waarde. Echte gesprekken met echte mensen. Binnen het pastorale werk is dat ook een essentieel onderdeel. Dat wil niet zeggen dat een computer zinloos is, maar op dat gebied gaat er voor mij niks boven een echt mens. Ik heb liever een mens tegenover mij die fouten maakt, dan een AI die alles perfect zegt.”

Net als een wasmachine

“De opkomst van AI heeft veel praktische kanten”, vervolgt Tom. “Je kunt er veel tijd mee winnen. Het omzetten van een audiobestand naar geschreven tekst kan bijvoorbeeld binnen een paar minuten, in plaats uren, plaatsvinden. Het is net als een wasmachine. Vroeger moest men met hun kleren en een wasbord naar de rivier om te wassen. Nu stop je dat thuis in een apparaat en komt het er na een tijdje gewassen uit.”

Jack: “AI kan helpen om je taak sneller, anders en slimmer uit te voeren. Dat biedt mogelijkheden, ook voor een voorganger of pastoraal werker. Zo kan je ChatGPT een hele preek laten schrijven. In Duitsland hebben dominees daar al mee geëxperimenteerd. Hoe goed die preek is en of die is geïnspireerd door de Heilige Geest, zijn geloofsvragen die je daarbij kunt stellen. Het feit dat het kan staat buiten kijf. ChatGPT kan perfecte zinnen maken. Daarbij is het van belang om te weten dat het verder geen benul heeft wat die tekst betekent.”

Digitale sparringpartner

“Je kunt het zien als een hulpmiddel. Een dominee heeft elke week een nieuwe preek nodig. De voorbereiding daarvan bestaat uit verschillende aspecten waarbij AI echt kan helpen. Laat ChatGPT een preek schrijven en vergelijk die met de preek die je zelf hebt geschreven. Wat zijn de verschillen en wat zou je daaruit kunnen halen? Zie het als een digitale sparringpartner om op ideeën te komen en inspiratie uit te halen.”

Tom heeft zijn bedenkingen bij het maken van een preek door AI. “Je kunt een preek door AI laten maken, maar of de boodschap over zal komen hangt af van degene die het vertelt. Dat heeft met bezieling te maken. Net zoals gesprekken met echte mensen, dan heb je zielscontact. De boodschap van een preek die gemaakt is door AI is niet bezield. Doordat AI die bezieling niet kan overnemen, zal het de baan van predikant nooit kunnen vervangen.”

“Of de persoon die de preek brengt de tekst doorleeft, is inderdaad cruciaal”, beaamt Jack. “Alhoewel je nooit weet hoe de boodschap zal landen. Ik mag wel eens voorgaan in kerken en dan heb ik mijn best gedaan op de preek. Naar mijn gevoel kan de boodschap die ik over wil brengen soms niet duidelijker zijn. Toch kijken mensen mij dan wel eens aan met een blik van: ik heb geen idee waar je het over hebt. Terwijl een minder goede preek juist dat ene woord in zich hebben dat iemand nodig heeft.”

“Daarmee wil ik niet zeggen dat alle preken met ChatGPT gemaakt moeten worden. Wel geloof ik dat het mogelijk is dat God iemand kan raken door ChatGPT. Als je gelooft dat God alles heeft geschapen in deze wereld, hoort technologie daar ook bij. Waarom zou Hij dan niet via die manier kunnen werken? Ik geloof dat God de Alpha en de Omega is en technologie daarbinnen ten goede gebruikt kan worden.”

Lees ook: Wie zijn de mensen achter AI?

Whatsappen met Jezus

Jack: “Wanneer je AI wilt gebruiken, moet je goed nadenken over de waarden die dan op het spel staan. Zoals de waarden van waarheid en bedrog. Het kan menselijk gedrag nabootsen, maar bestaat natuurlijk niet uit vlees en bloed – zoals wij. In hoeverre worden we bedrogen wanneer we niet weten dat dit nep is? Waar ligt dan de grens? Een tijdje geleden is JesusPT gelanceerd. JesusPT bestaat uit een mobiel nummer dat je kunt appen waar een chatbot achter zit. Wanneer je een appje stuurt reageert die chatbot hoe Jezus dat gedaan zou hebben, gebaseerd op Bijbelteksten.”

“Het op die manier ‘tot leven wekken’ van Jezus is iets dat we echt niet gaan doen”, aldus Tom. “We willen wel Jezus dichtbij brengen. Dat wordt bijvoorbeeld gedaan door middel van films en musicals. Op die manier wordt het verhaal op een eigentijdse manier verteld. Als mens hebben we het vermogen om ons in het verhaal te verplaatsen, maar we zijn ook in staat om te weten dat het niet echt is. Dat is het verschil met AI. Daarbij kan de suggestie gewekt worden dat je echt met Jezus aan het praten bent, in plaats van dat het nep is. Dat moet je volgens mij niet willen.”

In de kinderschoenen

Hoe het verloop van AI zal zijn, gaat de tijd uitwijzen. “Vergelijk het met de mobiele telefoon”, aldus Tom. “Zo had ik 30 jaar geleden niet in kunnen denken dat ik met een mobiel rond zou lopen waar allerlei apps op staan en waar ik zelfs mijn bankzaken mee regel. Vroeger ging ik braaf met mijn envelop vol bankschriften naar de brievenbus. Dat voelde toen modern.”

Jack: “AI staat momenteel nog in de kinderschoenen. We weten niet welke kan het op zal gaan, maar het kan de wereld steeds meer veranderen. Of je de mogelijkheden van AI inziet, ligt aan of je ervoor opstaat. Er zullen altijd mensen zijn die het omarmen en ervoor willen gaan, maar er zijn ook altijd mensen die de hakken in het zand zetten. Dat is in kerken niet anders. De ene kerk wil het proberen, terwijl de andere kerk daar niet aan moet denken.”

“Toch zou ik elke dominee en pastoraal werker adviseren om eens met AI aan de slag te gaan. Speel er eens mee en kijk hoe het reageert. Dan kun je een genuanceerde mening vormen. De beslissing die daaruit volgt zal dan altijd goed zijn, ongeacht of daaruit blijkt dat AI wel of geen hulpmiddel voor jou is.”