Schrijfster Josha Zwaan: "Parnassia vertelt het verhaal over kunnen zijn wie je bent"

Wat was de aanleiding om dit verhaal te schrijven?

"De aanleiding is eigenlijk heel duidelijk. Ik werd gebeld door een vriendin die wist dat haar vader Joods was. Ze had pas sinds een aantal maanden weer contact met hem en belde me overstuur op om te vertellen dat hij overleden was. Via zijn adresboekje belde ze één van zijn contacten en dat bleek een broer van haar moeder te zijn. Hij vertelde haar dat haar moeder Joods was en een ondergedoken kind dat na de oorlog niet was teruggegeven. Mijn vriendin wist helemaal niet dat haar moeder Joods was, wat haar daarmee ook Joods maakte.

Voor mij was dit verhaal een geschiedenis die ik niet kende. Ik wist helemaal niet dat dit gebeurde: ondergedoken Joodse kinderen die niet teruggegeven werden. Ik ben onderzoek gaan doen naar het onderwerp en kwam erachter dat het veel gebeurde. Dat zette me aan het denken. Wat betekende dit voor de kinderen, maar ook voor de pleegouders en de Joodse ouders? Ik heb mijn vriendin gevraagd of ik haar verhaal als aanleiding mocht gebruiken. Het verhaal is verder fictie, maar de aanleiding is wel één op één dezelfde.

Het verhaal is een combinatie van de ware geschiedenis van de Joodse onderduik-kinderen, met daarbij verteld wat er gebeurt met mensen in deze situatie. Daarbij heb ik geprobeerd niet met de vinger te wijzen. Er is ook geen goed of fout in deze situatie, want er zijn meerdere perspectieven. Het verhaal is meer vragend dan oordelend en geeft goed weer dat de situatie absoluut niet zwart-wit was."

Zit er ook een stukje van jezelf in het verhaal?

"Er zit ook een stukje van mijn eigen geschiedenis in het verhaal. Met een moeder die in een Jappenkamp heeft gezeten, ken ik het leven met een beschadigde ouder en een moeizame moeder-dochterrelatie. Daarnaast is het verhaal gesitueerd in het decor van mijn jeugd. Ik groeide op in Zaamslag als dochter van een predikant. An/Rivka duikt onder in het huis naast de kerk waar ik opgroeide. De predikant is niet mijn vader, maar het is de wereld die ik heel goed ken. Toen het boek verscheen kreeg ik een bijzonder bericht uit Zaamslag. Of ik geweten had dat er in de oorlog in die pastorie ook echt een Joods kind had ondergedoken bij de toenmalige predikant? Dat wist ik niet. Wonderlijk hoe het werkt met verhalen. Ze lijken in de lucht te zweven en wij schrijvers pakken ze op."

Wat heeft het verhaal je geleerd?

"Ik ben zelf geen zwart-wit denker, dus op dat gebied heeft het me niet echt iets geleerd. Maar ik heb zo veel gelezen, gesproken met mensen en onderzoek gedaan dat ik wel weet dat er ontzettend veel nuances en standpunten zijn. Ik blijf het afschuwelijk vinden dat Joodse ouders na de oorlog hun kind(eren) wilden ophalen en dat dat niet mocht. Maar er is ook de andere kant. Ik sprak een man van in de 80 die in de oorlog als kind was ondergedoken in een predikantengezin. Na vier jaar stond er de dag na de bevrijding een vrouw op de stoep die hem kwam halen. Dat was voor hem natuurlijk ontzettend verwarrend. Hij kende zijn moeder niet meer en moest gaan wonen bij een beschadigde ouder. Er zijn zoveel verschillende kanten aan dit verhaal. Dat is me wel duidelijk geworden tijdens het schrijven."

Hoe vind je het dat het boek is door vertaald naar een audiodrama?

"Ik vind het ontzettend fijn dat het verhaal opnieuw verteld wordt en de vorm van luisteren is prachtig. En het ontroert me. Dat zit hem in hoe actueel het verhaal nog steeds is. Het gaat over identiteit, waarover momenteel zoveel oordeel en zoveel haat is. Parnassia vertelt het verhaal over kunnen zijn wie je bent en dat je je wortels niet kunt verloochenen. Laat mensen zijn wie ze zijn. Ook als we allemaal anders zijn, kunnen we toch met zijn allen thuis zijn in één land. Het is super actueel, maar het is eigenlijk de afgelopen 14 jaar niet niét actueel geweest. Het blijft relevant, maar dat maakt me ook verdrietig.

Ik vind het heel mooi dat ook de derde generatie in het audiodrama is meegenomen. Dat perspectief zit niet in het boek. Deze generatie heeft minder zwaarte meegekregen vanuit de oorlog en kan daardoor met wat meer mildheid te kijken naar de eerste generatie. Corinne Heyrman, die het scenario schreef, heeft het verhaal vanuit het perspectief van Sandra en haar zoon verteld en het actueel gemaakt door het in de coronatijd te laten spelen.  Daarmee is het geen hervertelling van het boek geworden, maar meer een vervolg erop en verdieping."

• Beluister nu de EO-podcast ‘Parnassia’

  De nieuwe EO-fictiepodcast ‘Parnassia’ duikt in de zoektocht naar identiteit. Een aangrijpende vertelling over het verwerken van persoonlijke geschiedenis, maar ook een indringende zoektocht naar geborgenheid en de worsteling rondom vergeving.

  Klik hier

Wat kan de luisteraar verwachten van dit audiodrama?

"Het is een indringend en schokkend verhaal over hoe iets wat nu zo’n 80 jaar geleden gebeurd is tot op de dag van vandaag doorwerkt in mensen. Als dit je geschiedenis is werkt het door in wie je bent, wie je kan zijn en wie je hebt mogen zijn. Het gaat over mogen zijn wie je bent en wat dat inhoudt. En ook over hoe ingewikkeld het kan zijn om Joods te zijn. Maar het is universeler dan dat, want het vertelt ook hoe beschadigde gezinsrelaties weer enigszins kunnen helen door in gesprek te blijven met elkaar. Hoe moeilijk dat ook is. Dat maakt het verhaal ook hoopvol. Ik hoor ook mijn eigen verhaal erin terug. Dat over een zeer beschadigde moeder-dochterrelatie, die in de loop van de afleveringen toch een beetje beter wordt. Daarom raakt het me zo."

Wat is de betekenis van de titel Parnassia?

"Dat is een dubbele. An en Sandra ontmoeten elkaar telkens bij strandpaviljoen Parnassia, daar is het een directe verwijzing naar. Maar de titel is ook een metafoor. In het boek loopt An boos weg de duinen in en ziet ze daar de zeldzame Parnassiabloem. Dan denkt ze: ‘Wat een teer bloemetje, een met uitsterven bedreigde soort. Net als wij Joden’. Het is een metafoor voor het lot van het Joodse volk."