Rob Bell over dé vraag: waarom moest Jezus sterven aan een kruis?

De vraag die steeds weer ter sprake komt

Er is een vraag die steeds weer bovenkomt en die voor veel mensen de belangrijkste vraag is. Het interessante van deze vraag is dat het eigenlijk een vraag is over de Bijbel, over hoe we de Bijbel lezen en hoe we begrijpen wat de Bijbel is.

Drie verschillende lezers verwoorden de vraag zo:

Waarom moest Jezus voor ons sterven, vooral voor ‘ons mensen’ die van die kleine, onbetekenende zonden doen – toch een aanzienlijk deel van de mensheid?

Ik heb moeite om te begrijpen hoe het werk van Jezus aan het kruis kan dienen als een verzoening voor onze zonden. Het begint allemaal op een goddelijke samenzwering te lijken. God hoefde niet zo’n systeem van rechtvaardiging te creëren. Maar dat deed hij wel. Het is toch alleen maar logisch dat hij zelf zorgde voor een manier waarop we tot hem kunnen komen?

Toen ik christen werd, werd mij geleerd dat Jezus voor mijn zonde moest sterven. Ik kan gewoonweg niet meer geloven dat God eigenlijk bloed nodig heeft. Was het überhaupt nodig dat hij stierf?

Jouw leven hangt af van andermans dood

Zoals je kan zien, is deze vraag — over waarom Jezus moest sterven of waarom God een dergelijk systeem heeft geschapen of het op zo’n manier heeft geregeld of waarom het allemaal op deze manier is gegaan — een vraag waarmee veel mensen zitten.

Ik heb allerlei soorten antwoorden, want dit soort vragen kan beantwoord worden op veel verschillende manieren.

Allereerst, heb je vandaag al gegeten, of ga je dat nog doen? Dat ben je wel van plan, toch? Dat dacht ik al. En waaruit bestaat je maaltijd? Ik gok uit iets wat eens een plant was en misschien ook iets wat eens een dier was. Met andere woorden, iets wat eens leefde, maar dat moest sterven, zodat jij het kon eten. Het plantaardige moest geoogst worden, uit aarde getrokken, geplukt van een boom. Het dier moest geslacht worden of gevangen. Zo werkt dat.

Jij moet eten om in leven te blijven, en iets moet doodgaan, zodat jij kan eten. Jouw leven hangt af van een andermans… dood.

De dood: de motor van het leven

De dood is de motor van het leven. Denk eens aan wat er gebeurt als iemand sterft terwijl die persoon iets heldhaftigs doet, zoals iemand redden die in de problemen zit, of in verzet komt tegen onrecht. We noemen hun dood inspirerend. Wat betekent het om te inspireren? Het betekent levensadem inblazen, leven geven.

Of neem nou de seizoenen. In de winter gaat alles dood. En dan, in de lente komt het weer tot leven.

‘Het ritme van dood en leven zit ingebouwd in de structuur van de schepping.’

Of neem je cellen. Je hebt op dit moment een paar miljard cellen in je lichaam. Voortdurend gaan er cellen dood, terwijl je lichaam nieuwe cellen produceert om ze te vervangen. Elke minuut sterven er zo’n 300 miljoen cellen in je lichaam en worden vervangen door nieuwe.

De dood is de motor van het leven. Overal om ons heen, altijd. Dit ritme van dood en leven zit ingebouwd in de structuur van de schepping.

Dus als je de Bijbel leest en het vertelt een verhaal van een dood die op een bepaalde manier de motor is voor nieuw leven in de wereld, dan is dat geen nieuw verhaal. Dit is geen nieuwe waarheid. Dit is hoe de wereld, al heel erg lang, werkt. Dit idee — deze waarheid — kwam niet uit het niets.

Het is dus uiteraard ook geen verrassing dat verhalen over dood en opstanding in tal van culturen door de tijden heen zijn verteld.

En dat brengt ons bij de volgende observatie over de Bijbel: mensen weerspiegelen God.

Mensen weerspiegelen God

De schrijvers van de Bijbel zijn er getuige van hoe de dingen zijn. Dat is de reden waarom deze verhalen en beelden en metaforen en ideeën zo’n diepe weerklank vinden bij zoveel mensen door de eeuwen heen. Het leven is mysterieus. Lijden geeft je het gevoel alsof je hart bezwijkt. Mensen zijn in staat tot ongelooflijke goed en slechte dingen. Alle mensen weerspiegelen het beeld van God.

Mensen kunnen binnen sommige tradities die het belang van de Bijbel benadrukken, gemakkelijk het idee opvatten dat als iets in de Bijbel staat, het waar is. Maar het werkt precies andersom: het staat in de Bijbel omdat de schrijvers van de Bijbel getuige waren van waarheden die groter zijn dan enige boek. Straks meer daarover.

Dus, even samenvattend: De dood is de motor van het leven. Dit is waar, op veel manieren in de wereld, van biologie, tot wat je eet bij de Mexicaan. Het is dan ook belangrijk om het verhaal te lezen als een beschouwing van dingen die mensen al heel lang voor waar houden.

Wat heeft dit te betekenen?

Verraden, terechtgesteld, gehangen aan een kruis — Jezus werd gedood. Dat is het verhaal dat we tegenkomen in de evangeliën. Je moet wel beginnen met het feitelijke verhaal, niet met allerlei theorieën of systemen die je eromheen hebt gecreëerd. Je moet je veronderstellingen opzij zetten over waarom bepaalde dingen wel of niet moesten gebeuren of wat ook maar. Je moet het verhaal zich laten ontvouwen zoals een echt verhaal zich ontvouwt.

We krijgen te horen in het verhaal dat hij kwam en leerde en leerlingen riep en genas en preekte en het onrecht en de onverschilligheid het hoofd bood van de godsdienstige/militaire/economische organisatie van die tijd. Het was een gewelddadige, instabiele, onzekere tijd en met wat een bedreiging vormde voor de veiligheid van het keizerrijk werd snel en onverbiddelijk afgerekend. Hij werd gedood.

Zo gaat het verhaal. En toen, volgens de evangeliën, verscheen hij later aan zijn leerlingen. Hij gaf hen de opdracht om leerlingen te maken, terwijl hij zijn leerlingen onderdompelde in de drie-enige liefde van God, en dan is hij weg.

Zijn volgelingen worstelden natuurlijk met de bedoeling van wat daar nou precies gebeurde. Zo is het leven: we ervaren dingen en dan interpreteren we ze, we doen ons best om ze te verklaren en we zoeken naar de betekenis ervan. We vragen: Wat heeft dit te betekenen?

Verkeerde vraag leidt tot een onbevredigend antwoord

De Bijbel is op schrift gesteld door mensen. Mensen met een perspectief gebaseerd op hun cultuur, en tijd en plaats. Ze doen ervaringen op en ondergaan gebeurtenissen en vervolgens verwerken en interpreteren ze die gebeurtenissen en ervaringen. Dat is wat de Bijbel is.

Het is niet ergens in de lucht opgeschreven door een derde partij die passief en objectief vertelt wat het plan is. Het is geschreven door echte mensen in echte tijden en echte plaatsen die er zo goed mogelijk probeerden wijs uit te worden.

Zie je waarom vragen die beginnen met Waarom deed God het op deze manier… je nooit bevredigende antwoorden kunnen geven? Het is de verkeerde vraag die altijd leidt tot een onbevredigend antwoord.

Waarom? Omdat de Bijbel werd geschreven door mensen. Dat is wat je hier hebt: menselijke verslagen, menselijke perspectieven, mensen die hun ervaringen proberen te duiden, mensen die betekenis proberen te ontdekken, mensen op zoek naar begrip.

Dat gezegd hebbend, zijn er een paar dingen om in gedachten te houden:

God had geen bloed nodig, mensen wel

Deze eerste christenen legden Jezus’ leven en sterven uit bekeken door de bril van een systeem van offergaven, want dat was de belangrijkste bril voor hen om God, het leven, geloof, Jezus en de gebeurtenissen die ze hadden ervaren, te begrijpen.

Ze geloofden dat hun God woonde in de tempel in Jeruzalem, de stad waarnaar je ging om offers te brengen. Dit was niet ongebruikelijk — overal in de oude wereld werden tempels beschouwd als plaatsen waar de goden woonden en je ging ernaartoe en offerde er je tienden en offergaven om hen te eren en hen gunstig te stemmen.

God heeft niet dat systeem van offergaven opgesteld.  Dat hebben mensen gedaan.

‘God hoeft niet iemand te doden om ‘blij’ te zijn met de mensheid.’

Het systeem van offergaven ontstond geleidelijk, toen mensen rituelen en riten ontwikkelden om te kunnen omgaan met hun schuld en angst. Dit is de reden waarom het boek Leviticus zo radicaal en vooruitstrevend is — hierin kun je feitelijk te weten komen waar je staat tegenover God, je kan in een goede verstandhouding met God leven, een waarlijk revolutionair idee voor die tijd. In het begin was men ervan overtuigd dat er krachten waren waarvan we afhankelijk waren om te overleven. Na verloop van tijd werden die krachten verpersoonlijkt, dus het was niet meer gewoon de zon, maar het was de zonnegod. En geleidelijk aan kregen die krachten/goden namen. En persoonlijkheden. En eigenschappen.

En na verloop van tijd ontstond er een bijzonder verhaal over één God wie boven alle anderen stond, die bezig was met iets nieuws in de wereld.

God had geen bloed nodig. Mensen wel.

Offers zijn menselijke behoefte

Daarom blijft de schrijver van de Hebreeënbrief steeds praten over hoe God geen bloed van dieren nodig heeft. God heeft dat nooit gehad. We hebben dat nodig. Offers brengen kwam voort uit een diepe menselijke behoefte om iets te doen aan de schuld en schaamte en zonde en het kwellende gevoel dat je achtervolgt dat je niet genoeg hebt gedaan om de goden aan jouw kant te houden. Het vindt allemaal plaats in een verhaal dat zich ontvouwt.

God hoeft niet iemand te doden om ‘blij’ te zijn met de mensheid.

Wat voor een soort God zou dat zijn? Verschrikkelijk. Afschuwelijk. Wat de eerste christenen deden was de dood van Jezus verklaren door de bril van het systeem van offeranden, waarbij ze erop vertrouwden dat de vrede met God waarnaar mensen al duizenden jaren verlangden in feite een realiteit was waarop ze konden vertrouwen.

Kan je zien hoe ze Jezus beschouwden als het ultieme, laatste, complete offer?

Primitief en barbaars

En dan wordt het interessant. Het verhaal van Jezus die sterft aan het kruis als een daad van opoffering is vaak verteld en begrepen op zo’n manier dat het primitief en barbaars schijnt. En een onschuldige man die geëxecuteerd wordt, is uiteraard buitengewoon primitief en barbaars.

Maar de waarheid is dat het verhaal, zoals wij het lezen, eigenlijk een gigantische sprong voorwaarts is. Het is een verhaal over een mensheid die groeit in volwassenheid, met achterlating van het idee dat God bloed nodig heeft. Dat is de gigantische sprong die zich voordoet in het Nieuwe Testament. De Bijbel weerspiegelt de groei en toename van het menselijk bewustzijn.

Betekenis Jezus’ leven en dood

Stel, je probeert het vast te zetten of een specifiek gedeelte of passage te isoleren alsof dat onafhankelijk bestaat van de tijd en de plaats waarin het werd geschreven, dan zal je uiteindelijk de verkeerde vragen stellen. En dat zal altijd leiden tot frustrerende en onbevredigende antwoorden.

Dus waarom moest hij sterven?

Aaah. Zie je nou waarom die vraag niet beantwoord kan worden? Hoe kan een mens nu ooit het antwoord op die vraag kennen? Zie je hoe dat soort vragen gewoon niet nuttig zijn?

Jezus werd gedood. Daarna vertelden zijn volgelingen dat ze hem verschillende keren hadden ontmoet. Ze dachten na over dingen die hij had gezegd voor hij stierf aan het kruis. Ze dachten aan hun eigen geschiedenis en de centrale rol van de tempel in hun gemeenschapsleven. Ze zagen in zijn onschuld een beeld van de offerlammeren die ze altijd hadden geofferd, al vanaf hun eigen kindertijd.

Ze zagen in zijn bereidheid om te sterven en niet zijn toevlucht te nemen tot geweld een nieuwe manier om in de wereld te zijn. Ze beschouwden zijn dood als het einde van dat hele systeem van bloedvergieten. En nog steeds is Jezus’ leven en dood en opstanding betekenisvol en belangrijk voor ons. Daarom wordt de Bijbel aangeduid als een levend en actief Woord.

Er zijn dus twee antwoorden mogelijk.
En, zoals altijd, we zijn nog maar net begonnen.

Meer lezen over de kruisiging: lees dan ook zeker even dit verhaal van Reinier Sonneveld waarin hij dieper ingaat op het onderwerp. En ook hier vind je er meer verhalen over: