'Richard Rohr daagt mij uit om Christus te vinden op plekken waar pijn, woede en verdriet is' | Het Christus Mysterie #leestip

Zo nu en dan vertaal ik een boek van het Engels naar het Nederlands. Het liefst vertaal ik iets waar ik zelf ook echt enthousiast over ben. Een tekst die je vertaalt gaat als het ware helemaal door je heen, en als de inhoud je niet aanstaat, kan zo’n tekst zwaar op de maag vallen. Wanneer de tekst je juist heel erg aanstaat, dan is de vertaalervaring verkwikkend.   

Ik draai er niet omheen: ik ben een Richard Rohr-fanboy. En hier op Lazarus ben ik lang niet de enige fan. Twee jaar geleden schreef Elsa Eikema al een prachtige ode aan Richard Rohr, die voor haar als een nieuwe reformator is. Dat zijn grote woorden, maar ik sluit me er van harte bij aan.

Doet Richard Rohr dan iets radicaal anders of nieuws? Nee, juist niet. En dat maakt zijn werk zo sterk wat mij betreft. 

God op de snijtafel

Mijn liefde voor Richard Rohr bloeide op zo ongeveer in het najaar van 2014. Ik had een bachelor theologie achter de rug, en naar mijn gevoel had God op de snijtafel gelegen. Lees deze metafoor niet gewelddadiger dan ik ‘m bedoel. Het concept van God – zoals ik Hem (het was toen steevast een mannelijk persoonlijk voornaamwoord met een hoofdletter H) had begrepen en ervaren – was uit elkaar gehaald en ontleed. Dit was een goed en noodzakelijk proces geweest. Als die God, of dat godsbeeld, niet daar voorzichtig uit elkaar gehaald was, was hij wel een keer in elkaar gezakt of uiteengespat. Het was onvermijdelijk. 

De studie theologie had mij voorzien van een scala aan trucs en handigheidjes om toch betekenis te geven aan die stukjes God. Die stukjes kon ik naar believen inzetten. Ik had ideeën over Jezus, de kerk, hoe het christelijke leven eruit zou moeten uitzien. Daar kon ik over spreken, schrijven en discussiëren – af en toe, vaak, op felle toon. De ideeën die ik had over kerk of geloof, hadden weinig meer te maken met een concreet bestaande kerk – of mensen soms zelfs – en op den duur wist ik vooral waar ik allemaal tegen was en waar ik niets mee te maken wilde hebben. 

En God zelf… die lag eigenlijk nog steeds in stukjes op die snijtafel. Zo ervoer ik dat. Bidden ging eigenlijk niet meer. En als mensen begonnen over 'een persoonlijke relatie' met God, zoals dat vaak gebeurde in de kringen waar ik in verkeerde, dan kreeg ik spontaan jeuk. Ik had niet het idee dat die mensen die zo'n 'persoonlijke relatie met God' hadden, me echt iets van inspiratie te bieden hadden. En die God – of dat beeld dat ik van Hem had – trok me ook niet (al gaf ik dat niet toe). 

Geen spirituele doorbraak

Maar wat leek op een einde, bleek een nieuw begin te zijn. Ik ging naar de kloostergemeenschap van Taizé waar ik een week in stilte doorbracht. Nee, daar vond geen dramatisch moment van bekering of spirituele doorbraak plaats, maar er gebeurde daar iets, in die stilte. Het was ook in deze stilte dat ik kennismaakte met het werk van Richard Rohr. 

Wat gebeurde er? Wat in stilte gebeurt, is moeilijk om goed in woorden te vatten. Maar een ontdekking die ik deed, zowel in die stilte als in het lezen van Rohr, was dat mijn benadering van God altijd “transactioneel” was geweest. Er moest iets gekocht of verdiend worden. Of mijn verbinding met God hing af van mijn concrete levenskeuzes of daden, of die verbinding hing af van mijn geloofsovertuigingen over God. Ik moest iets uit mezelf weten te peuteren, terwijl ik daar in mezelf steeds meer leegte vond. 

Theologie en alles wat ik met mijn geloof deed werden eigenlijk manieren om die leegte te ontvluchten, terwijl ik in het werk van Rohr een uitnodiging las om naar die leegte toe te gaan. Er niet bang voor te zijn. Want daar is God al. God, niet als een machtige man met een baard, een sterke koning, of heerser, maar een God die zo dichtbij is dat hij (of zij) als het ware samenvalt met je ademhaling zelf.
Ik kwam op het spoor van een manier van bidden die niet meer ging om mijn wensen of verlangens, of een geforceerde dankbaarheid, maar om een in stilte dagelijks ‘ja’ zeggen tegen die God, als uitnodiging om alles op je pad met liefde tegemoet te treden. 

Niet met je brein te bevatten

Rohr liet me kennis maken met het zogenaamde niet-dualistische denken. In het hart van het christelijk geloof bevindt zich een paradox, een individu die zowel volledig God als volledig mens was. Dat is iets wat onmogelijk met je brein te vatten is. De grootste, diepste waarheden van het leven vallen niet in een duidelijk hokje te stoppen. 

Over niet-dualistisch denken valt veel te zeggen, maar mij hielp deze benadering in te zien dat ik niet hoefde te kiezen tussen mijn hoofd en mijn hart, de gelovige of de ongelovige, het activisme of het contemplatieve. Gods geest beweegt zich altijd in de spanning tussen twee schijnbaar tegengestelden. 

Misschien klinkt dit je tamelijk zweverig in de oren en vraag je je af waarin dit alles verschilt van een hedendaagse hang naar meditatie en mindfulness. Rohr sluit inderdaad goed aan bij het groeiende verlangen naar spiritualiteit. Dat is zijn kracht. Hij is er niet vies van te putten uit verschillende tradities, christelijk en niet-christelijk. Hij gebruikt neurologische argumenten om aan te tonen dat contemplatief gebed goed voor je is. 

In Het Christus Mysterie (de Nederlandse vertaling van The Universal Christ) wijst Rohr naar het eerste hoofdstuk van Johannes, Efeziërs en Kolossenzen, om te betogen dat Christus niet zomaar de achternaam van Jezus is. Christus was er vanaf het begin en alles wat we om ons heen waarnemen, wordt door Christus gedragen en begeesterd. 

Onvermijdelijk lijden

Maar vergis je niet. Wie bij Richard Rohr op zoek gaat naar een feel-good-spiritualiteit als vlucht voor de weerbarstige en complexe wereld om ons heen komt bedrogen uit. Altijd weer wijst Rohr naar het kruis. En niet als een goddelijke probleemoplosser, als iets wat Jezus in onze plaats moest doen om een boze God tevreden te stellen. Nee, het kruis staat ten diepste voor een pad waar ieder die Christus serieus neemt, overheen zal moeten gaan. Je gaat onvermijdelijk lijden, en boven dat lijden kun je niet uitstijgen. Erdoorheen is de enige weg.

De Christus waar Rohr over schrijft is inclusief en oneindig liefdevol, maar allesbehalve comfortabel; telkens weer word je uitgedaagd om Christus te vinden uitgerekend op de plekken waar je pijn, woede en verdriet is. Als de weg van contemplatie niet leidt tot het concreet liefhebben en in actie komen, dan is de weg nog niet ver genoeg afgelegd. 

Ik zou mezelf geen mysticus noemen, en ook geen contemplative. Ik ben op reis. Vaak vind ik de stilte een enorme kwelling. Het is een confrontatie met angsten, frustraties en een ego, waarvan ik ooit dacht dat ik er vrij van was. En toch helpt het werk van Rohr me door die stilte heen te gaan en te ervaren dat er een stem is die zegt: het is oké. Er is niets wat je van God gescheiden houdt, behalve de gedachte dat je van God gescheiden bent, zo sluit Rohr zich aan bij de trappistenmonnik Thomas Keating.

Ontdekkingstocht

Richard Rohr heeft veel van mijn theologische concepten flink door de war geschud. Zo is hij bijvoorbeeld een evolutionair denker. Evolutie en geloof kunnen volgens hem niet alleen prima door één deur; nee, evolutie bevindt zich zelfs in het hart van het geloof. De Bijbel is een weergave van een ontdekkingstocht naar al maar toenemende kennis van God. 

En die ontdekkingstocht gaat vandaag gewoon verder. Het uitdijende heelal is voor Rohr een teken dat liefde – de energie waarop het hele universum draait – zich altijd uitbreidt en uitstrekt. In deze gedachten sluit Rohr aan bij de traditie van de Jezuïet Pierre Teilhard de Chardin en de Franciscaan Ilia Delio, die schrijft dat het heelal en de geschiedenis op weg zijn naar een zogenaamd Omega-punt, waarin Christus alles in allen zal zijn.

Pfoe… er zullen mensen zijn voor wie dergelijke ideeën erg out there zijn. En dat is niet erg. Je hoeft het niet in alles met Richard Rohr eens te zijn. Dat ben ik ook niet. En dat verwacht hij ook niet van je. Maar het werk van Richard Rohr heeft me geholpen deuren open te zetten naar verwondering, ervaringen van schoonheid, zelfkennis (soms prettig, soms absoluut niet) en bovenal gekend worden. Het stemt me eindeloos dankbaar dat ik met het vertalen van The Universal Christ een doorgeefluikje mag zijn van iets wat groots, allesomvattend en onvoorwaardelijk liefhebbend is. 

Het Christus Mysterie | Richard Rohr | KokBoekencentrum | 24,99