René Descartes: ‘God is de basis van al onze kennis’

René Descartes (1596 - 1650) was een Franse filosoof en wiskundige. Hij werd in Frankrijk geboren, maar woonde een groot deel van zijn leven in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. In 1618 kwam hij naar de republiek om zich aan te sluiten bij de leger van Prins Maurits.

Grote namen uit de Vaderlandse geschiedenis kruisten zijn leven, zoals Comenius, Constantijn Huygens en de theoloog Voetius die in Descartes een ketter zag. Of dit terecht was? Descartes vernieuwde in ieder geval de filosofie.

Grote schoonmaak

Rond zijn veertigste hield René Descartes een grote schoonmaak in het denken. Wat is werkelijkheid en wat is illusie? Hoe betrouwbaar zijn je zintuigen? Hoe weet je dat je niet aan het dromen bent? Descartes op zoek naar onwankelbare kennis en de enige manier om die te verkrijgen, was door alles te betwijfelen.

Maar twee dingen bleven voor Descartes onbetwijfelbaar. Ten eerste kon hij onmogelijk betwijfelen dat hij, al twijfelend, aan het denken was. Ten tweede kon Descartes ook niet twijfelen aan de logica van het verstand. Onze rede, meende Descartes, is ons door God ingegeven, en God is geen bedrieger. God is de basis van al onze kennis. Die kun je niet weggooien.

Deze constatering was voor veel tijdgenoten al reden genoeg om de filosofie van Descartes te veroordelen. Descartes zelf was huiverig voor theologische onenigheid. Dat voelde hij niet helemaal verkeerd aan. Zijn werken werden door de Rooms Katholieke Kerk verboden. Toch was hij beslist geen atheïst in de zin dat hij het bestaan van God ontkende. Wie zich verdiept in zijn leven ontdekt ook zijn religieuze visioenen en het inzicht dat wat er ook betwijfeld wordt, God aan het begin van het al het inzicht staat.

Grondlegger van de moderne filosofie

Descartes legde de basis van het rationalisme, dat stelde dat kennis gebaseerd kan zijn op het denken alleen. Deze opvatting werkte door bij denkers zoals Baruch de Spinoza en Gottfried Leibniz. Dankzij zijn invloedrijke werken als Verhandeling over de methode (1637) en Meditaties over de eerste filosofie (1641) is Descartes wel als grondlegger van de moderne filosofie bestempeld.

Descartes in het kort

Geboren: 31 maart 1596

Gestorven: 11 februari 1650

Vriend: Elisabeth van de Palts, met wie Descartes correspondeerde. Descartes droeg zijn  Principia Philosophiae (Principes van de filosofie) aan haar op.

Vijand: Gisbertus Voetius, een calvinistische hoogleraar theologie, die in een aantal lezingen over atheïsme Descartes als voorbeeld opvoerde.

Bekendste boek: Meditaties (1641)

Quotes (om indruk te maken op verjaardagen)

‘Het is niet genoeg een goed verstand te hebben. Het voornaamste is het goed te gebruiken.’

‘Ik denk, dus ik besta  –  Cogito, ergo sum’

‘Het gezond verstand is het best verdeelde goed ter wereld: immers iedereen vindt dat hij er rijkelijk van voorzien is.’

‘Om te weten wat mensen werkelijk denken, moet men eerder acht slaan op wat ze doen dan op wat ze zeggen.’

‘De grootste geesten zijn tot de grootste ondeugden, alsmede de grootste deugden, in staat.’

‘Twijfel is het begin van wijsheid.’