Rebelse ver­pleeg­kun­di­gen gezocht – dit zijn de voordelen van buiten de lijntjes kleuren

“Ik zeg altijd tegen mijn studenten dat zij als verpleegkundigen mogen afwijken van het protocol, mits zij daar een goed beargumenteerde reden voor hebben. De gezondheid van de patiënt staat voorop.” Memla Fagirzada is verpleegkundige, Verpleegkundig Specialist (niet praktiserend), hogeschooldocent, adviseur Leren en Ontwikkelen en ondernemer.

Wat is rebellie en wat is leiderschap?

Na het publiceren van het proefschrift van de Kok ziet Memla het al veel fout gaan op social media. Rebellie en leiderschap zijn, als je goed kijkt naar de terminologie, twee verschillende dingen. Rebellie is volgens Memla “het doorbreken van structuren en het afwijken van protocollen met als doel: zorgen voor verbetering, verandering en innovatie in de zorg. Het is creatief, disruptief en soms confronterend. Het is buiten de lijntjes kleuren en het doorbreken van de bestaande kaders”. Met als uitdaging dat het management daar niet altijd even blij mee is.

Leiderschap daarentegen, is innoveren binnen de bestaande kaders. “Het doel van leiderschap is continuïteit, kwaliteit en samenwerking”, zegt Memla. “Je kan leiderschap vertonen in dat hokje met protocollen.” De manier waarop er geïnnoveerd wordt, verschilt ook. “Bij leiderschap is dit veel strategischer en gepland.”

Rebellie kan in hele kleine dingen zitten. “Waar normaal één persoon maximaal vier uur per dag op de afdeling mocht zijn, heb ik toegestaan dat de dochters van de patiënt twee keer vier uur op bezoek waren”, schrijft een EVA-lezeres. “Door zo nu en dan buiten de lijntjes te kleuren om er toch voor de patiënt te zijn”, luidt een andere reactie. “Zorgen is maatwerk en vereist soms buiten de lijntjes kleuren als comfort daarmee wordt bereikt.”

Waarom is rebellie in de verpleegkunde nodig?

Nu rest de vraag waarom verpleegkundigen meer rebels gedrag mogen vertonen. Volgens Memla, die haar bevindingen niet alleen op de praktijk maar ook op het proefschrift van Eline de Kok baseert, zijn er veel voordelen van rebellie. “Rebelse verpleegkundigen tonen initiatief en dat zorgt voor innovatie, iets wat de zorg erg nodig heeft. Doordat je je ideeën over de zorg uitspreekt, moedig je als verpleegkundige open communicatie aan. Je inspireert elkaar om verder te denken dan de protocollen. Dat zorgt dan weer voor meer werkplezier en werktevredenheid.”

‘Er zijn weinig rebelse verpleegkundigen’

Er zijn maar weinig rebelse verpleegkundigen en dat heeft volgens Memla meerdere redenen. Ten eerste de druk op de zorg. Door de hoge werkdruk is er minder ruimte om te innoveren. “Ik heb zoveel diensten meegemaakt waarin ik één cliënt alle aandacht wilde geven, maar dat dit door de werkdruk echt niet kon. Ik was alleen maar aan het rennen van kamer naar kamer. Dan voel je je soms echt ontevreden over de zorg die je hebt geleverd.” Al heeft rebellie wel een mate van druk nodig. “Je gaat juist rebellie vertonen als het hokje op je afkomt”, duidt Memla.

Verpleegkundigen zijn daarnaast minder rebels omdat het werk van een verpleegkundige grotendeels protocollair is. “Een andere reden is een gebrek aan ondersteuning. Als het management niet in rebellie gelooft en wil dat jij als verpleegkundige vooral de regels volgt, ga je minder snel buiten de lijntjes kleuren”, vertelt Memla. De achtergrond van een verpleegkundige speelt volgens Memla ook mee. Opvoeding, sociaal-economische achtergrond en eventuele trauma's bepalen ook of jij eerder rebels gedrag vertoont of juist helemaal niet.

• Liefde voor de zorg: ‘Óf ik word zeeman óf verpleegkundige’

  Liefde voor de zorg: ‘Óf ik word zeeman óf verpleegkundige’

Rebellie tijdens corona

In het proefschrift van Eline Kok wordt meermaals de coronacrisis genoemd, een periode waar veel rebellie werd vertoond omdat het niet anders kon. “Je had allerlei tekorten, waardoor je wel creatief en innovatief moest zijn als verpleegkundige”, weet ook Memla uit eigen ervaring. Ook in de reacties van Eva-lezers wordt deze periode genoemd. “Tijdens de coronaperiode heb ik eens een hele familie binnengesmokkeld om afscheid te nemen van hun oma”, schrijft een lezer. “Nieuwjaarsdag op de corona-afdeling heb ik toch de dochters toegelaten bij een stervende patiënt”, schrijft een ander.

Tips voor verpleegkundigen

Wil je rebelser worden als verpleegkundige? Dan is het “belangrijk dat je actief je observaties en ideeën deelt met je team”, zegt Memla. “En doe dat op een professionele manier, zodat het management jouw ideeën serieus neemt.” Daarnaast is het fijn om steun te zoeken bij je collega's. “Als jou iets is opgevallen dat beter kan, ben je vast niet de eerste met dit idee.” Bundel je krachten, dus. “Als je een innovatief idee samen met je team presenteert, word je vaak eerder serieus genomen.”

Rebellie is misschien een term die negatief opgevat kan worden, zeker bij een leidinggevende. “Mijn advies is dan ook: zorg dat het afwijkende gedrag dat je vertoont positief is. Je wilt immers de zorg verbeteren, dat is je intentie.” En voor het management heeft Memla ook nog een advies: “Koester de rebelse verpleegkundige, want zij hebben een positieve en helende werking op het team.”