Postume ode aan Joodse crè­che­di­rec­tri­ce Henriëtte Pimentel

Het is de zomer van 1942. In de Amsterdamse Schouwburg aan de Plantage Middenlaan zitten honderden Joden
te wachten op hun deportatie. Voor de schouwburg houdt een groepje Duitsers de wacht. Zij kijken uit op de Joodse crèche, die zich aan de andere kant van de weg bevindt. Daar zwaait Henriëtte Pimentel de scepter als directrice.

De schouwburg raakt vol. De kinderen tot 13 jaar worden daarom in Henriëttes crèche opgevangen. Precies als de tram voorrijdt, en de crèche aan het zicht van de Duitse wachters wordt onttrokken, smokkelen de verzetsstrijders groepjes Joodse kinderen weg. 

Sleutelrol
“Dat Henriëtte in die bevrijdingsacties een sleutelrol speelde, weten maar weinigen”, vertelt schrijfster Esther Shaya. Zij dook samen met auteur Frank Hemminga in het levensverhaal van Henriëtte. Esther: “Ik was gefascineerd door Henriëtte en wilde weten wie deze vrouw was. Door krantenknipsels, archiefstukken en de gesprekken met mensen die haar hadden gekend, kreeg ik een steeds completer beeld van Henriëtte.”

Ze was een gedreven, heldhaftige en vooruitstrevende vrouw die op onderwijsgebied haar tijd vooruit was, vertelt de schrijfster. “Als zij nog maar een jaar of 10 is, zegt zij tegen haar lerares – met wie ze overigens een goede band had: ‘Wacht maar, als ik later een school begin, ga ik het helemaal, hélemaal anders doen!’” Enkele jaren later start ze inderdaad een bewaarschool, de voorloper van wat we nu kennen als de kinderopvang of de crèche. Esther vond die opmerking zo tekenend dat ze – met Frank – het boek de titel Wacht maar! gaf.

Zingend
Documentairemaker Marieke Rodenburg maakte ook een film over het vooroorlogse leven van Henriëtte. Ze gebruikte daarbij Esthers research als belangrijke bron. “Er is maar één stukje bewegend beeld van Henriëtte bewaard gebleven, maar wel eentje dat boekdelen spreekt”, vertelt Marieke.

“Henriëtte zingt, op haar hurken, tussen de kinderen en ‘haar meisjes’ in een kring. Dat eindigt met allemaal de handjes in de lucht, hoezee!” Esther: “Zij was kind met de kinderen, dat waren ze in die tijd niet zo gewend.”

Personeel kweken
In 1926 wordt Henriëtte directrice van de Joodse crèche in Amsterdam. Haar leiderschap steekt ze ook dan vernieuwend in. Esther: “Ze organiseerde regelmatig uitjes voor haar personeel. Dan gingen ze met de bus naar het strand bij Zandvoort bijvoor- beeld.”

Marieke: “Tegelijk noemde het personeel haar altijd ‘directrice’. Ze werkten duidelijk volgens haar visie, onder haar leiding, maar altijd als team." Henriëtte zag de crèche als haar bedrijf. “Ze opende een opleiding voor kinder- verzorgsters in haar crèche. Zo ‘kweekte ze haar eigen personeel’, zoals ze dat zelf verwoordde. De beste meisjes selecteerde ze om te blijven werken voor haar”, vertelt Esther. 

Zelfs in haar positie als directrice bleef Henriëtte dicht bij de kinderen, om wie het allemaal draaide. Iedere ochtend ontving zij alle honderd zelf. Ze liep ze na op hygiëne en gezondheid. “Ook hiermee was ze haar tijd vooruit”, ziet Esther. “Ze zal beslist niet de enige zijn geweest die dit deed, maar was wel een van de voorlopers.”

Brief uit Westerbork
Als Henriëtte bijna de pensioengerechtigde leeftijd bereikt, breekt de Tweede Wereldoorlog uit. Zeven maanden lang zet zij zich in voor de bevrijding van de Joodse kinderen uit haar crèche. Zichzelf brengt ze niet in veiligheid, terwijl ze met haar Joodse wortels en haar leeftijd veel risico loopt.

In juli 1943 wordt Henriëtte op transport naar Westerbork gezet. Marieke: “Er is een krantenartikel bewaard gebleven waarin vermeld wordt dat Henriëtte zelfs vanuit het kamp aanwijzingen schreef hoe de crèche weer moest worden ingericht na de oorlog. Ik was daar erg door geraakt en zou zo graag willen weten wat ze had opgeschreven, en velen met mij.”
Ook Esther was geraakt door die brief. “Ze was ervan overtuigd dat het ook zonder haar door zou gaan. Dat gebeurde ook. De crèche werd na de oorlog opgestart en naar haar vernoemd: Huize Henriëtte.”

Eerbetoon
Henriëtte werd in 1943 vermoord in Auschwitz. Zowel de film als het boek is een eerbetoon aan haar erfgoed. Marieke: “Ik hoop dat kijkers van de documentaire Henriëtte beter leren kennen. Dat ze zien hoe bepalend haar keuzes waren in reactie op wat ze om zich heen zag gebeuren. Ze speelde een heldhaftige rol in de Tweede Wereldoorlog.”

‘Wacht maar!’, Esther Shaya & Frank Hemminga, Amphora Books, 266 blz., € 22,50