Polygamie in de Bijbel: 700 vrouwen – is dat een goed idee?

Als Bijbellezer knipper je regelmatig met je ogen. Wat staat hier nu weer? Zeker als je de gewoonte hebt de hele Bijbel door te nemen en je niet de selectie van een dagboekje of leesrooster aanhoudt. De redactie van Visie heeft die gewoonte blijkbaar ook, want ze vroegen me wat ze moesten met polygamie in de Bijbel. Mozes had twee vrouwen, Jakob en Abraham ook, David meerdere, Salomo nota bene zevenhonderd. En het lijkt niet te worden verboden. Vindt God dat dan allemaal maar goed? Het ideaal was toch een monogaam huwelijk? 

Deur open voor alles
Een officieel huwelijk tussen meer dan twee partners is tegenwoordig in de meeste landen onmogelijk, maar ik heb een paar keer mensen gesproken die openlijk en gelijktijdig meerdere relaties onderhielden: polyamorie. Onder hen was ook een vrijzinnige christen, die ongeveer zo redeneerde: als we tegenwoordig homohuwelijken kerkelijk inzegenen, waarom dan niet polyrelaties?
Interessant genoeg maken conservatieve christenen soms dezelfde link: als eenmaal de deur openstaat voor homorelaties, dan staat de deur open voor alles. En omdat sommige dingen echt te ver gaan – gaat hun redenering dan verder – mogen we ook homorelaties niet toestaan.

Ik ben geen ethicus en dit artikel gaat niet over wat wel of niet ‘mag’. Polyamorie is voor de meeste lezers van Visie letterlijk ‘ver van het bed’. Waarom de Bijbel zo open lijkt over polygamie, is echter een stuk relevanter. Want het roept grote vragen op. Hoeveel in de Bijbel is ingevuld vanuit de cultuur van toen? Wat is de echte bedoeling en hoeveel is ‘ruis’? Hoe duidelijk is God eigenlijk – toen en tegenwoordig? 

Rijke mannen verzamelen
Eerst maar een omweg langs de studie van de culturen: de antropologie. Het blijkt dat monogamie vrijwel overal de standaard
is. Verreweg de meeste mensen hebben in de geschiedenis heteroseksuele paren gevormd, die publiekelijk in de gemeenschap gesloten werden, met daarbij sterke taboes op vreemdgaan. Maar hiermee is niet alles gezegd, want vrijwel al die culturen kenden wel degelijk ook polygamie, alleen dan als uitzondering. Vaak is het praktisch onmogelijk: er zou al snel een ‘vrouwentekort’ komen en de overgebleven single mannen zouden dan opstandig worden. (Merk op dat één vrouw met meerdere mannen extreem zeldzaam is, het is vrijwel altijd één man met meerdere vrouwen.)

Waarom dan toch zo nu en dan polygame huwelijken? Het zijn historisch gezien vrijwel alleen de rijkste mannen die meerdere vrouwen trouwen: koningen, herenboeren, stamhoofden. Daarvoor zijn veel verklaringen. Bijvoorbeeld: alleen zij kunnen zo veel vrouwen onderhouden, plus al de kinderen die er komen. Het is vaak een vorm van onderdrukking: de ‘concurrerende’ mannen blijven zo noodgedwongen single, worden voor minder aangezien en verarmen ook, omdat ze minder werkkracht kunnen inzet- ten. Want vrouwen en kinderen werken op hun land en zorgen zo voor welvaart.

Monogamie werkt beter 
Met de komst van het christendom werd polygamie echter steeds vaker verboden. Dat was voor bijna iedereen goed nieuws. Kinderen krijgen meer aandacht van hun vader als die er niet twintig heeft. De vrouwen hoeven elkaar niet de tent uit te vechten, waar de man en de kinderen ook weer mee moeten dealen. Beide partners kunnen meer tijd in elkaar investeren en meer van elkaar genieten. Bij polygamie trouwen vrouwen vaak voor hun twintigste bij monogamie later, waardoor er meer gelijkheid is binnen de relatie. En er blijven minder eenzame, gefrustreerde single mannen over. Voor een maatschappij als geheel, en voor verreweg de meeste mannen, vrouwen en kinderen, werkt monogamie beter dan polygamie.

Trouwen met je zwager
Dit zie je ook in de Bijbel. Het zijn de leiders die zich meerdere vrouwen permitteren. Abraham, niet Lot. Mozes, niet Jozua. David, niet Uria. En er is altijd gedoe. Het botert bepaald niet tussen Abrahams eerste vrouw Sara en de slavin die zwanger wordt van hem. Mozes laat zijn eerste vrouw achter in Egypte. David brengt de heel prille monarchie aan het wankelen als hij een extra vrouw ritselt. Het is drama op drama met die polygamie in de Bijbel. Het Nieuwe Testament keurt het dan ook ondubbelzinnig af. Maar het Oude Testament niet!

Sterker nog, er zijn regels die het bij uitzondering zelfs verplicht stellen: een man van wie de broer overlijdt, moet diens weduwe trouwen, zijn schoonzus dus. Dit zogeheten ‘leviraatshuwelijk’ is een soort primitieve levensverzekering. Vrouwen en kinderen waren extra kwetsbaar in die tijd; als de man overleed, waren ze vaak veroordeeld tot prostitutie of slavernij. Maar als ze met de broer konden trouwen, hadden ze tenminste onderdak en voedsel.

Later heeft Jezus hier een wat obscure discussie over. Stel, vragen zijn tegenstanders, dat dit zeven keer gebeurt: er zijn ze- ven broers, die om beurten sterven en een vrouw trouwt telkens met de volgende – met wie van de zeven is ze getrouwd als we opstaan uit de dood? Het is een strikvraag, met de bedoeling aan te tonen dat eeuwig leven tot logische tegenstrijdigheden leidt, want daar geloven de uitdagers niet in. Jezus antwoordt slim dat we helemaal niet getrouwd zijn na onze opstanding, maar mijn punt is dit: zijn tegenstanders gaan er blijkbaar van uit dat polygamie bij God sowieso geen optie is. Voor onze dood is het, volgens hen, een soort praktische oplossing bij tragedies, maar het is niet het ideaal.

Positief wantrouwen
Over het algemeen is dit een aardige leesregel bij de Bijbel: als een wet of verhaal weerzin bij je oproept, kun je er bijna altijd iets in vinden wat juist inspirerend is en iets van evangelie laat zien. Een verhaal is zelden zo duister of er schijnt toch niet iets van Jezus doorheen. In het geval van polygamie merk je dat subtiel, doordat het telkens gedoe oplevert en, zoals bij die strikvraag voor Jezus, doordat ook de rabbi’s zelf al veronderstelden dat het niet de bedoeling is.

Een ander voorbeeld las ik laatst, toen ik voor een kinderbijbel (deel drie van De Liedjesbijbel) schreef over de verovering van Jericho. Ik vind dat een lastig verhaal, omdat er zo veel gemoord wordt in naam van God. Hoe kan ik dat aan kinderen vertellen? Wat moeten zij daarmee?

Dat is interessant. Ik vind dat soort Bijbelverhalen deels zo lastig omdat ze zo partijdig overkomen. Alsof God bij een bepaalde groep hoort. Maar precies in zo’n Bijbelverhaal straalt dan opeens een licht van iets anders: dat God juist niet bij een groep hoort. Ik noem deze houding: positief wantrouwen. Je zoekt overal iets achter, maar dan iets moois. Alsof alles

een omgekeerde samenzwering is: niet van nare mensen achter een schone schijn, maar van een goede God achter een verve- lende schijn. Positief wantrouwen kan bij het Bijbellezen helpen, maar niet alleen dan. Want we ‘lezen’ ook het gewone leven van alledag, en ook dan is er veel wat we niet begrijpen, maar kan er toch overal licht stralen.