Orna Donath schreef het boek Spijt van het moederschap: ‘Er is veel druk vanuit de samenleving’

Orna Donath (46) is sociologe, docent aan de universiteit van Tel Aviv, schrijver en activistisch feminist. Ze deed zes jaar lang onderzoek naar spijt van het moederschap. Ze interviewde 23 vrouwen, met heel uiteenlopende achtergronden als opleidingsniveau, leeftijd, afkomst en burgerlijke staat. Naar aanleiding van onderzoek schreef ze het spraakmakende boek ‘Spijt van het moederschap’.

Haar motivatie voor dit onderwerp begint na haar eerste onderzoek in Israël, over bewust kinderloos blijven. “Vrouwen die geen kinderen willen, krijgen vaak te horen dat ze daar spijt van krijgen. Er worden geen vragen aan ze gesteld. Maar hoe komt het, dat we niets horen over mogelijke spijt? Ik denk niet dat de meerderheid van de moeders spijt heeft, maar ze zijn er wel”, zegt Donath. “Zij durven niet over dit onderwerp te spreken.”

Spijt: de klok willen terugdraaien

Donath maakt onderscheid tussen ‘spijt’ en ‘ambivalentie’. “Spijt is een vaststelling: het moederschap was een vergissing. Bij ambivalentie ervaren moeders tegenstijdige gevoelens over het moederschap: er zijn voordelen, maar ook nadelen. In de media gaat het vaak om vrouwen die last hebben van ambivalentie: ‘Het is moeilijk, maar de glimlach van het kind is alles waard’.

De vrouwen die ik gesproken heb, zagen geen enkel voordeel van het moederschap. En als die er wel waren, wogen ze niet op tegen de nadelen. Als ze de klok konden terugdraaien, hadden ze heel andere keuzes gemaakt. Het was moeilijk om deelnemers te vinden voor haar onderzoek”, vertelt ze. “Dit komt ook door het taboe dat erop ligt, er ligt een stigma op dit onderwerp.”

Druk vanuit de samenleving

In het boek delen vrouwen hun gevoelens over het moederschap. Donath gaat in op de eisen en verwachtingen die de samenleving stelt aan moeders. “Spijt is ‘ongeoorloofd’ en omstreden als het gaat om moederschap, er openhartig over praten gaat gepaard met veel spanning. In mijn boek pleit ik ervoor om moederschap niet te zien als rol, maar als een van de menselijke relaties.”

Vrouwen die geen kinderen willen, worden vaak negatief benaderd. Ze worden ‘egoïstisch’, ‘koud’ of ‘harteloos’ genoemd. Ze veroordelen zichzelf tot een gekweld, leeg en eenzaam leven, waarin betekenis ontbreekt. “Sommige van de moeders die ik sprak, zijn zwanger geworden onder druk van buitenaf of interne druk die ze zichzelf opleggen. Voor anderen is het moederschap een uitweg uit geweld en misbruik in het gezin van herkomst. Sommigen weten van jongs af aan dat ze geen moeder willen worden, maar laten zich toch overhalen, bijvoorbeeld omdat de partner dat wil. Kinderen worden dan geboren om de ‘relatie te redden’.”

Geen spijt van de kinderen, wel van het moederschap

In het boek worden de uitspraken van verschillende vrouwen die Donath heeft gesproken, uitgelicht. “Veel moeders gaven nadrukkelijk aan spijt te hebben van het moederschap, maar geen spijt hebben dat hun kinderen bestaan. Het moederschap zelf ervaren ze als zwaar, maar ze voelen wel liefde voor hun kinderen. Zo vertelde Charlotte, moeder van twee kinderen: ‘Het is ingewikkeld. Ik heb spijt dat ik moeder ben geworden, maar ik heb geen spijt van hen, van wie ze zijn, hun persoonlijkheid. Ik hou van deze mensen.’

Een andere moeder gaf aan ze zichzelf niet geschikt vindt als moeder: ‘Niet omdat ik geen moeder kan zijn, maar omdat het niet bij mij past. Het is niet wie ik ben. Als je me vraagt: Wie is Debra? Zeg ik niet: ‘een moeder’. Ik noem van alles op voor ik het moederschap noem. Ik vertel meestal niet eens dat ik kinderen heb.’

Het moment waarop ze zich realiseren dat ze spijt hebben, is ook verschillend. Voor sommige vrouwen komt het besef al tijdens de zwangerschap, voor anderen pas jaren nadat hun kinderen zijn geboren. Op spijt van het moederschap wordt meestal vol onbegrip gereageerd, of de omgeving vermoedt een pathologische oorzaak. Verschillende moeders ondergaan therapie om te onderzoeken wat er toch ‘mis is met hen’. Als ze het ter sprake brengen, wordt gedreigd de kinderen uit huis te laten plaatsen.”

Praten of zwijgen?

“Praat over je spijt, maar pas als je kinderen ouder zijn”, moedigt Donath aan. “Spijtmoeders zwijgen vaak, uit bescherming voor het kind, maar ook uit zelfbescherming voor de oordelen van de buitenwereld. Andere moeders kiezen er juist voor om er wel over te praten, als de kinderen ouder zijn. Ook zij doen dat om hun kind te beschermen: door juist te praten over de negatieve aspecten, voorkomen ze dat het dezelfde ‘misstap’ zal begaan. Als kinderen ouder zijn, begrijpen ze dat het gaat om de rol als moeder, en niet om henzelf als kinderen.”

De publicatie van haar boek leidde tot felle debatten. Is het nog steeds nodig om over dit onderwerp te praten? “Ja”, zegt Donath. “Omdat we op verschillende manieren ‘gepusht’ worden tot het moederschap, zelfs als het tegen onze wil is. Het moederschap zou veel vreugde en geluk moeten brengen. Ik denk dat als vrouwen moeders willen worden, zij het moederschap dan ook vanuit een ander perspectief moeten kunnen zien.”

Het onderwerp blijft haar bezighouden. Ze is moderator van gespreksgroepen waarin vrouwen hun twijfels bespreken om wel of geen moeder te worden. Ook werkt ze aan het derde boek over het thema, dat waarschijnlijk volgend jaar uitkomt. “Ik denk dat er nog meer tegels zijn die gelicht moeten worden.”

Spijt van het moederschap, Orna Donath, €22,99, 288 pagina’s, Alfabet uitgevers

• Spijt van het moederschap: 'Het heeft heel anders uitgepakt'

  Spijt van het moederschap: 'Het heeft heel anders uitgepakt'