Op bezoek bij zorg­boer­de­rij Fraam in Middelstum

Zo’n ezel moet je goed vasthouden”, zegt Jan. De vriendelijke 60-plusser, een boerenzoon met spijkerjas en -broek, laat zijn rechterhand geen tel los van de halster van het dier, dat rustig naast hem voortstapt.

Zorgboerderij Fraam heeft drie ezels. Die gaan vandaag allemaal mee tijdens de ochtendwandeling van het groepje Framers, zoals de begeleiders de cliënten meestal aanduiden.

Ochtendwandeling

Die wandeling van pakweg een halfuur, met een korte onderbreking in de stallen van een nabijgelegen boerderij, is vaste prik bij Fraam. “Tenzij het slecht weer is”, zegt begeleider Maaike. “Dan doen we binnen lekker mee met het tv-programma Nederland in beweging.” Ze ritst haar jas dicht tot haar kin. De zon schijnt weliswaar, maar warm is het op deze woensdagochtend begin oktober nog niet. “Wandelen is een fijne manier om het hoofd even leeg te maken, voordat we met de activiteiten beginnen.”

Vlinderoorbellen

Achter Jan loopt Diana. Ze heeft een rode bril, twee vrolijke staartjes en er bungelt een knuffelbeertje aan haar spijkerbroek. Op de vraag hoe oud ze is, zegt ze met een verlegen glimlach: “Dat moet je echt niet aan mij vragen. Dat onthoud ik nooit. Iets met een 2 en een 5.” Aan haar oren dansen vlinderoorbellen.

In de achterhoede duwt Rosanne de rolstoel van de goedlachse Louwra. “Wij zijn collega’s van elkaar”, zegt Rosanne met gepaste trots. Louwra lacht al haar tanden bloot en knikt instemmend.

Grote grijns

Onder een nog nagenoeg blauwe herfst­hemel volgen we een lange, rechte weg van betonnen platen. Aan weerszijden strekt gras- en akkerland zich uit. We houden halt bij een boerderij. Samen met Maaike en haar collega Martine binden enkele Framers de ezels vast aan een houten hek.

Thomas, net als Rosanne een van de jongere cliënten, vertelt met een grote grijns waarom dat een must is. “Eén ezel vindt het leuk om te ontsnappen. Toen we een keer gingen wandelen, hadden we ’m vastgebonden aan een paal. Maar die trok-ie uit de grond en hij hólde weg!” 

In de koeienstal zien we, direct links, bruin-witte kalfjes. Trudie is overduidelijk dol op die jonge dieren. Ze doet verwoede pogingen er eentje op z’n kop te kussen. Om ze te lokken, legt ze handenvol hooi neer. Als dat eindelijk lukt, glundert ze van oor tot oor. De anderen applaudisseren.

Snuivende snuiten

Rembrandt – lange zwarte jas, zonnebril en een hoedje – staat voor een stel enorme stieren, tegenover de kalfjes. Hij heeft een gitaartje meegenomen en tokkelt er wat op, pal voor hun zwaar snuivende snuiten. “Dat doet hij altijd als we hier zijn”, legt Maaike uit. Na pakweg een minuut bergt Rembrandt z’n snaarinstrument weer op. We brengen nog een bliksembezoek aan de naastgelegen koeienstal. En dan is het tijd voor de terugweg.

Herfstblaadjes

Ellen, een collega van Maaike en Martine, begroet de Framers hartelijk in de deuropening. “Ik dacht al, waar blíjven ze?” lacht ze. “Ach, Martine was weer eens niet wég te slaan uit de stal”, grapt Maaike.

Er dwarrelen wat herfstblaadjes de hal in. Iedereen hangt z’n jas op aan de kapstok en zoekt een plekje voor de koffie- en theepauze, in verschillende ruimtes. “Zodat het voor niemand te druk is”, verduidelijkt Ellen. “Hierna starten we met de activiteiten. Daarbij kijken we altijd naar wat iemand leuk vindt, en kan.”

“Voor de een is dat bijvoorbeeld iets creatiefs,” haakt Maaike aan, “terwijl een ander het leuk vindt om te koken, schoon te maken, of in de moestuin te werken. Of dieren te verzorgen. We hebben ezels, maar ook konijnen.” Een slanke, bebrilde jongen staat een paar meter bij ons vandaan. Hij kijkt – ietwat schuw? – voor zich uit. “Robert vindt het een beetje moeilijk dat jullie hier zijn”, vertelt Maaike. “We hebben iedereen verteld dat er vandaag twee mannen van Visie zijn om een verhaal over Fraam te maken. Robert heeft het liefst dat jullie hem helemaal negeren. En hij wil beslist niet op de foto.” 

Nou, Robert zal ons later vandaag nog verrassen – én zichzelf.

Mooie dingen maken

Na de pauze gaan sommige Framers met Martine mee naar buiten. In een bijgebouw op het uitgestrekte terrein bevindt zich, naast de houten stal, de afdeling houtbewerking. “Hier maken we samen mooie dingen, die we vaak ook weer verkopen”, zegt Martine. Jannes, die makkelijk lacht en grijs haar heeft, komt even bij ons staan. Hij heeft gehoord dat we ‘van de EO’ zijn. “Ik kijk vaak naar Nederland Zingt”, zegt hij. “En ik luister ook graag naar De muzikale fruitmand. Dominee Van der Veer woont in Zwolle. Jurjen ten Brinke in Amsterdam, de hoofdstad van Nederland.”

Snerpende zaagmachine

Met een klauwhamer trekt Jan spijkers uit pallethout. Rechte exemplaren stopt hij in het ene bakje, kromme in het andere. Ook Rembrandt, Diana, Kars en René doen hier kleine klusjes, zoals het gladschaven van houten latten. Jannes trekt oranje werkhandschoenen aan (“tegen de splinters”). Terwijl Martine planken inkort met een snerpende zaagmachine, stapelt hij het resterende hout geroutineerd in een kratje. Beiden dragen gehoorbeschermers, en zijn goed op elkaar ingewerkt. “Jannes is bijna niet bij te houden, zoals jullie zien”, prijst Martine hem na afloop. “Je doet het echt super!”

Kerststallen

“We proberen zo veel mogelijk materialen te hergebruiken”, zegt Martine, die ons de ruime opslagzolder toont. “Bijvoorbeeld door van gebruikte pallets leuke kistjes te maken, kerststallen. Ontzettend leuk om te doen. Het geeft de Framers veel voldoening om heel concreet iets te maken, wat we vervolgens kunnen verkopen.” En de opbrengst? “Die komt weer ten goede aan onze dagbesteding.”

‘Stuk voor stuk uniek’

“Elke dag dat ik hier werk, geniet ik enorm”, benadrukt Martine. “Dat zit ’m vooral in deze mensen. Ze zijn stuk voor stuk uniek. Heerlijk om met hen samen te werken, elk op zijn of haar niveau.” Ze pakt een paar houten blokjes met gebrande pictogrammen erop uit een bak. “Dit soort blokjes maken we nu, voor een memoryspel. Diana is heel handig met een houtbrander, dus daar is zij vooral mee bezig.”

In het hoofdgebouw zijn andere Framers bezig met allerlei andere activiteiten. Allemaal hebben ze een persoonlijk multomapje. Korte omschrijvingen en pictogrammen maken duidelijk wat ze op welke dag van de week mogen doen. En hoe laat. Wat opvalt in Fraam, is dat in elke ruimte – zelfs de schuur – een ronde klok hangt. “Veel Framers hechten erg aan structuur, zeker als er bij hen sprake is van autisme”, zegt Maaike. “Kunnen zien hoe laat het is, geeft duidelijkheid en rust.”

Eigen karakter

Met Mattie, als zeventiger een van de oudste Framers, communiceert Maaike in gebarentaal. “Ze is doof. Ik heb ooit een cursus gebarentaal gevolgd, alleen moet ik soms diep in mijn geheugen graven om op de juiste gebaren te komen.” De begeleiders willen alle cliënten – stapje voor stapje – ondersteunen in hun ontwikkeling, vervolgt Maaike. “Het is heerlijk om met deze mooie mensen op te trekken. Allemaal hebben ze hun eigen karakter en dingen waar ze goed in zijn, of waar ze nog in kunnen groeien.”

Duizend stukjes

Trudie zit lekker te breien. Steek voor steek werkt ze aan een fleurig kleedje. “Breien is fijn”, zegt ze enthousiast. Met een blik op de klok: “Straks gaan we lekker eten. En vanmiddag ga ik de breintrainer doen. Ook leuk. Maar breien vind ik leuker.”

Tegenover haar aan tafel zit Annet, die wat zwijgzamer is. Met veel geduld hanteert ze een prikpen om een tiental kleine, ronde Fraam-logootjes los te krijgen uit een geprint A4’tje. Leuk om te doen? “Jawel.” Prikt ze zichzelf weleens in de vingers tijdens dit precisiewerkje? Annet schudt nee. Ze buigt zich weer over het papier: nog maar drie logo’s te gaan. Aan een andere tafel is Elsbeth bezig met een fotopuzzel van Willem-Alexander en Máxima. Duizend stukjes. Ze heeft de buitenrand nagenoeg af.

Atoomonderzeeër

De lunch nuttigen de Framers in verschillende ruimtes. Trudie is als een van de eersten klaar. Ze stopt haar lege FC Groningen-lunchbakje in haar rugtas en haalt er een puzzelboekje uit. Ze werpt zich ijverig op een woordzoeker. Al heel wat letters zijn doorgekrast. Er zijn nog wel wat langere zoekwoorden over, zoals ‘atoomonderzeeër’, ‘indianenverhaal’ en ‘winterkoninkje’. Gaat het lukken? “Jazeker. Ik ben de slimste van iedereen.”

Rembrandt schraapt een bakje yoghurt met cruesli leeg. Voor hem ligt een feloranje lijst met glinsterende Disney-stickers erop. Achter het glas zit een zwart-witportret van een man met een riante haardos. “Papa”, zegt Rembrandt. Hij kijkt naar de placemat tussen zijn armen op tafel; het is een geplastificeerde wereldkaart.

Martine: “Rembrandt weet ontzettend veel landen en plaatsen. Vraag hem maar iets.” 

De hoofdstad van IJsland? “Reykjavik.” En waar ligt Peru? Zijn wijsvinger glijdt naar Zuid-Amerika. En, na even zoeken, naar de goede plek. “Dat heb ik van mijn mama geleerd. En op school.”

Breintrainer

Na de pauze treffen we Elsbeth op de eerste verdieping. Ze is bezig met een breintrainer-programma op de computer. Daar zijn alle Framers elke dag een poosje mee bezig. “Goed voor hun taalontwikkeling”, weet Maaike. “Elsbeth is er ongelofelijk goed in.” Zodra er een nieuwe rij willekeurig geordende letters in beeld verschijnt, ziet ze in een oogopslag welk woord je ermee kunt vormen. “Leuk om te doen”, zegt ze. 
Maaike: “Elsbeth houdt dit rustig drie kwartier vol, anderen hooguit een halfuurtje.”

‘Dit is geen werk’

Verleidelijke geuren verspreiden zich door Fraam. In de ruime keuken stuiten we op de boomlange Alfons, die een schort draagt. “Ik maak een lekkere cake”, zegt hij. Een briefje op het fornuis begint met deze zin: “Zo ga je te werk om deze appel-noten plaatcake zelf te maken”, gevolgd door een stap-voor-stapinstructie. “Dit is geen werk, hoor”, vindt Alfons. Wat dan wel? “Hobby.”

Met een deegroller slaat hij wal-, cashew- en amandelnootjes in een zakje plat. Hij heeft ook al een appel in stukjes gesneden. “Het ruikt hier verrukkelijk”, zegt Martine, die even om de hoek kijkt en een duim naar Alfons opsteekt.

Prachtige momenten

In een creatieve ruimte op de eerste verdieping is Trudie aan het punniken. Met zichtbaar plezier laat ze een wollen draadje om rechtopstaande stokjes slalommen. Het kleurrijke kleedje waaraan ze werkt, is bijna af. “Je kunt het bíjna helemaal zelf”, zegt Ellen, die naast haar zit en slechts heel af en toe een handje helpt. “Hartstikke goed, dit wordt heel mooi.”

Ellen vertelt dat ze voorheen op een andere plek in de zorg werkte. “Daar zaten we ’s ochtends als collega’s bij elkaar. Eentje zei: ‘Ik hoop niet dat die en die vandaag komt. Dat gekwijl, bah!’ Toen dacht ik: als dát de insteek is… Vanaf dag één merkte ik hier een totaal andere sfeer. Dat heeft met de christelijke identiteit te maken. Wie we ook zijn, begeleider of cliënt, voor God zijn we allemaal gelijk. De liefde van Jezus, die voel je hier. Je geeft, maar ontvangt ook veel. Soms krijg je spontaan een héél dikke knuffel, of word je even in vertrouwen genomen. Prachtige momenten.” 
Ellen staat op: een van de Framers moet worden gekatheteriseerd.

Knalrode overall

Thomas heeft zichzelf in een knalrode overall gehesen. “Ik ga de stal uitmesten”, meldt hij monter. Met Martine lopen we achter hem aan. Overall en laarzen? Geen overbodige luxe. De drie ezels – die nu buiten grazen – hebben de stalvloer royaal besprenkeld met urine en uitwerpselen. “Mogen die meneren van Visie meehelpen?” informeert hij. “Nou,” reageert Martine, “laat jij de meneren maar gewoon zien hoe het moet…” Hij pakt een bezem en gaat vrolijk aan de slag. Zoals elke woensdagmiddag.

Pompoenen

Links van de stalingang zien we Louwra. Haar rolstoel staat achter een lange houten tafel. Daarop liggen tientallen pompoenen uitgestald, van piepkleine tot joekels. Die zijn gisteren uit de eigen moestuin gehaald, en worden gebruikt voor de verkoop. 

Een meter of twintig verderop zit Trudie wijdbeens naast een witte emmer op de tegels in de herfstzon. Ze krabt wat onkruid tussen de richels vandaan. Haar hand fladdert groetend omhoog.

‘Ik heb leuk nieuws’

En daar is Maaike weer. “Leuk nieuws”, zegt ze. “Kom even mee.” In een hoekkamer op de bovenverdieping van het hoofdgebouw zien we Robert. Hij draagt stoffen handschoentjes. Met voorzichtige bewegingen schroeft hij witte doppen op glazen buisjes. “Die worden verscheept naar ziekenhuizen over de hele wereld”, vertelt Maaike. “Maar wat ik wilde zeggen: Robert heeft me zojuist verteld dat hij tóch op de foto wil. Goed hè?” Robert lacht verlegen, staat op en pakt Maaikes handen vast. Hij kijkt haar secondelang aan. “Ik heb vandaag een grote stap gezet, hè?” Maaike knikt, haar ogen stralen. “Ja, Robert. Dat je nu wél op de foto wilde, is een héél grote stap.”

Stichtingsprank.nll