‘Nu weet ik ook een beetje wat het is om je ontheemd te voelen’

Tot vorige maand had ik er nog nooit echt last van gehad: heimwee. Ik had zelfs nog nooit over de mogelijkheid nagedacht dat ik weleens terug zou kunnen verlangen naar Nederland. Maar het gebeurde. Het sloeg plotseling toe. Een knijpend gevoel van binnen, alsof ik fysiek iets miste, een dringend verlangen om ergens anders te zijn. Ik liep vervreemd door de straten van het centrum van Cambridge, tegelijkertijd genietend van de mooie gebouwen én treurend dat ik me niet thuis voelde.

Ik wist eerlijk gezegd niet eens dat dat kon: een plek missen. Mensen missen, ja, dat is logisch – maar een land missen? Bestaat dat?

Toch gebeurde het. Ik verlangde opeens naar de weidse uitzichten en de stadse grachten. Ik wilde Nederlands om me heen horen, mensen met een half woord iets duidelijk kunnen maken, ik wilde in een NS-trein zitten en door Utrecht Centraal lopen. Ik voelde me gewoonweg niet thuis, ik voelde me een vreemdeling, te ver weg van mijn wortels.

Het schijnt overigens heel normaal te zijn dat heimwee na een jaar sterker wordt – het nieuwe van de emigratie is eraf, en je gaat een nieuwe fase van gewenning in die gepaard gaat met gevoelens van gemis. Maar mijn gevoelens rationaliseren, liet ze niet verdwijnen.

Overal waar je kijkt zijn vreemdelingen

Deze voor mij nieuwe ervaring deed me op een nieuw niveau beseffen wat het moet betekenen voor al die mensen die, vrijwillig of onvrijwillig, niet in hun moederland wonen. Ik kom ze veel tegen, op verschillende plekken hier in Cambridge. Onderzoekers aan de universiteit zijn met hun partner en/of kinderen hierheen gekomen vanwege hun carrière. Vorig jaar ontmoette ik tijdens mijn werk in een verzorgingstehuis mensen die om economische redenen verhuisd waren – om de studie van hun kinderen te kunnen betalen, of om simpelweg meer te verdienen dan thuis.

En dan is er nog de groep mensen die hun thuisland ontvlucht is vanwege oorlog of honger. Ik realiseer me hoe bevoorrecht ik ben: ik ben verhuisd vanwege het avontuur, ik kan in een paar uurtjes terug in Nederland zijn, ik spreek goed Engels, ik heb dezelfde huidskleur als de meeste Britten.

Ondanks de verschillen voel ik me verbonden met al die mensen, allemaal met hun eigen verhaal, hun eigen taal, hun eigen cultuur, wonend in een ander deel van de wereld. Omdat ik nu een beetje weet wat het is om te verlangen naar thuis, me ontheemd te voelen omdat iedereen een andere moedertaal heeft, en ik de beleefdheid van de Britten nooit helemaal goed weet in te schatten, niemand hier van Elly en Rikkert gehoord heeft, en de politiek een kant opgaat waardoor mensen zich ongewenst voelen.

Treurige figuurtjes in het zand

Toen ik midden in mijn heimweeperiode zat, werden mijn gevoelens op een onverwachtse manier verbonden aan een bijbelverhaal. Het gebeurde tijdens de cursus Godly Play die ik volgde. Godly Play is een creatieve en open manier van bijbelverhalen vertellen, waarbij de verteller het verhaal uitspeelt op de grond met voorwerpen. Altijd wordt het bijbelverhaal verbonden aan universele ervaringen en de grote lijn van het Evangelie.

Op een gegeven moment in de cursus was het verhaal van de ballingschap aan de beurt. Het werd verteld met zand, waarin de lijnen van Jeruzalem en van Babel getekend werden. Houten poppetjes stelden het volk Israël voor, dat na de val van Jeruzalem meegenomen werd naar Babel. Langzaam sjokten de figuurtjes door het zand, weg van hun thuis. Een zware ketting werd in het zand gelegd om te laten zien dat er geen weg terug meer was. Ze moesten in Babel blijven.

De verteller draaide de treurige houten figuurtjes om: ze keken in de richting van Jeruzalem en verlangden daarnaar terug. Ik kreeg er tranen van in mijn ogen. Ik voelde opeens de ontheemding van het volk Israël, en wat het voor hen moest betekenen om weggehaald te zijn uit de plek waar ze zo van hielden, waar hun identiteit lag. Ik had altijd al gehouden van de poëzie en de symboliek van het ballingschapsverhaal, maar nu sprak het me aan met een nieuwe dimensie. Ja, dacht ik, nu weet ik ook een beetje wat het is om je ontheemd te voelen.

De ballingschap van het volk Israël was uiteindelijk niet alleen maar treurig. Het werd ook een periode van heroriëntatie en religieuze ontwikkelingen. De grote verhalen over God en Israël werden opgeschreven en het geloof in de ene God groeide. Tegen het dominante verhaal van Babel in vertelden de Israëlieten aan hun kinderen dat God de hemel en aarde maakte, en dat Hij niet gebonden is aan één plaats. Ze hielden hoop en hun identiteit werd juist versterkt.

Een vruchtbare ballingschap

Een tijdje weg zijn uit je vertrouwde omgeving kan een heel vruchtbare periode zijn. Toen mijn heimwee gestild was, mede dankzij een paar dagen vol familie en vrienden in een zonnig Nederland, realiseerde ik me hoeveel ik al heb geleerd in het afgelopen jaar. Over de subtiele verschillen in de omgang met mensen, over het belang van je moedertaal, over de waarde van vriendschap die over culturen heengaat. Ik heb geleerd van de Anglicaanse kerk en kijk met een nieuw perspectief naar de Nederlandse kerk. Mijn roeping om te werken in de kerk is alleen maar gegroeid en ik zie nieuwe mogelijkheden om die roeping vorm te geven.

Voorwaarde voor een vruchtbare ballingschap, is ruimte. Ruimte om jezelf te ontwikkelen, kansen om te groeien, vrijheid om nieuwe dingen te ontdekken. Die ruimte is helemaal afhankelijk van de manier waarop je als vreemdeling ontvangen wordt. Als Nederlander krijg ik alle ruimte en mogelijkheden in Cambridge. Maar niet alle nationaliteiten worden overal even vriendelijk en ruimhartig ontvangen.

Ik hoop dat de gastvrijheid overal ter wereld groeit – omdat je nooit weet wanneer jij ergens vreemdeling zult zijn en omdat vreemdelingen zomaar engelen zouden kunnen zijn. Dan kan de heimwee langzaam genezen en veranderen in een dubbele liefde: die voor het moederland en voor het nieuwe thuisland.

P.S.
Tip: ga er niet zomaar vanuit dat die nieuwe vreemdelingen in jouw omgeving hun weg wel zullen vinden, maar vraag ze op de koffie. Het kan voor hen een lichtpuntje in een eenzame week zijn.