Niet alleen de mens, maar élk schepsel telt voor God

Niet alleen de mens, maar de hele schepping telt voor God. Dit inzicht (her)vormde het denken van ecotheologe Trees van Montfoort: “Wanneer we ons meer bewust zijn van Gods voortdurende werkzaamheid in de hele wereld, gaan we hopelijk anders met onze medeschepselen om.” 

Dat er met het klimaat iets aan de hand is, weten de meeste mensen intussen wel. Iedereen ook, die niet heel jong meer is, kan constateren dat er veel minder wilde bloemen, insecten en vogels zijn dan twintig, dertig jaar geleden. Afval wordt deels gescheiden ingezameld en dat is mooi, maar we produceren intussen wel steeds meer afval. Kortom: er zijn problemen met het milieu. Hoe ga je hier als christen mee om?

Ik heb het overigens nu alleen nog maar over Nederland. De armere delen van de wereld, waar de gevolgen van onze overconsumptie veel zichtbaarder zijn, laat ik nog buiten beschouwing.

Te mager

Sommigen menen dat God wel voor een nieuwe aarde zal zorgen. Op die manier hoef je je over geen enkel maatschappelijk vraagstuk zorgen te maken en kun je je beperken tot je persoonlijk zielenheil. Anderen voelen zich verantwoordelijk om de aarde leefbaar te houden voor hun kinderen en kleinkinderen. Er zijn groene kerken en andere duurzame initiatieven van christenen. Vaak hoor je dan de termen rentmeesterschap en zorg voor de schepping. Het grote idee is dat God ons de aarde gegeven heeft en dat we daar goed mee om moeten gaan. Schepping wordt een ander woord voor natuur. Toch is dit te mager, denk ik.

Juist als christen heb je meer in te brengen in de dringende vragen rond ecologisch duurzaamheid. De afgelopen jaren heb ik me intensief bezig gehouden met een onderzoek naar wat de Bijbel en de theologie te zeggen hebben over de verhouding tussen God en de wereld. En met de plaats van mensen daarbinnen. Groene theologie is de titel van het boek dat ik onlangs gepubliceerd heb.

Ik ben tot de conclusie gekomen dat we een veel te grote scheiding gemaakt hebben tussen God en de aarde en tussen mensen en de aarde. Het idee dat dat mensen de aarde moeten beheren namens een verre God vertolkt meer het mensbeeld van de Verlichting dan dat van de Bijbel.

Elk schepsel telt

In de Bijbel staan mensen nooit buiten de schepping. Het idee van rentmeesterschap is afgeleid van  opdracht uit Genesis 1 en 2 om de aarde onder gezag te brengen, te bewerken en te bewaren. Dit is alles behalve een opdracht tot onbeperkte exploitatie. Het geeft mensen geen onbeperkt gezag en laat niet onverlet dat mensen de aarde moeten delen met de andere levende wezens.

Hoogtepunt van het eerste scheppingsverhaal is bovendien niet de mens, maar de rustdag. God ziet alles wat hij gemaakt heeft en geniet ervan. Zo mogen mensen ook genieten in vrijheid. ‘Nooit meer slavernij’ is de motivatie voor de sabbat in de tien geboden. Ook de dieren die voor de mensen werken, krijgen dan rust krijgen. Zelfs het land moet eens in de zeven jaar rust krijgen – volgens de sabbatswetten in Leviticus 25.

Voor mensen die denken de kroon van de schepping te zijn, is het goed het boek Job te lezen. In Gods antwoord op Jobs aanklacht komen allerlei wilde dieren en zelfs twee oermonsters aan bod. Job beseft hij dat hij niet alles kan weten en beheersen, maar deel is van een veel groter geheel. Gods schepping is niet enkel een plaats voor mensen.

Elk schepsel telt voor God. Schepping als zelfstandig naamwoord komt niet eens voor in het Oude Testament. Scheppen is steeds een werkwoord, een voortdurende activiteit van God. Dat komt goed overeen met het hedendaagse inzicht dat het heelal en de aarde voortdurend in verandering zijn. God schept en redt, niet alleen mensen maar alles wat bestaat, hemel en aarde.

Gods voortdurende werkzaamheid

In het Nieuwe Testament staat Jezus Christus centraal. Niet alleen als redder van mensen, maar als redder van de wereld – letterlijk de kosmos . Ook als schepper van alles – en in wie alles voltooid zal worden. Als schepper is God voortdurend met de hele wereld bezig. In Christus is God zelf deel geworden van de schepping, want het Woord is vlees geworden. Vlees betekent levend wezen en wordt voor mensen en dieren gebruikt.

Zo komt uit de Bijbel echt een ander beeld naar voren dan dat God ooit de aarde gemaakt heeft en aan de mensen gegeven en aan het einde der tijden zal zorgen dat alles goed komt. De ecologische problemen maken duidelijk dat we met onze pretentie van heersen over de aarde vastgelopen zijn. Ook rentmeesters zijn meesters en dus heersers. Van dat idee moeten we echt eens van af. Het is niet alleen nodig om anders te gaan handelen, maar ook om anders te gaan denken en geloven. Als we ons meer bewust zijn van Gods voortdurende werkzaamheid in de hele wereld, gaan we hopelijk anders met onze medeschepselen om.

Groene Theologie, Trees van Montfoort, uitgeverij Skandalon, € 27,50