Miroslav Volf: ‘Vraag je af waar het goede leven echt om draait’

Miroslav Volf staat bekend als een van de meest invloedrijke theologen van vandaag. Toen aangekondigd werd dat hij Nederland zou bezoeken, was er voor mij dan ook geen moment van twijfel. Uiteraard moest ik me onder het gehoor van deze man scharen, al was het maar om mijn eigen geloofwaardigheid als theoloog een beetje overeind te houden.

Afgelopen vrijdag luisterde ik naar Volf op de Vrije Universiteit in Amsterdam, waar hij sprak over het goede leven op pluralistische universiteiten. Niet direct een onderwerp waarbij ik direct mijn oren spits, maar ik vertrouw erop dat het hoe dan ook boeiend gaat worden.

Belabberde oriëntatie

Sinds 2010 al ben ik student aan de VU, dus in die zin voelt het bezoek aan deze lezing als een thuiswedstrijd. Van ruim acht jaar intensieve én minder intensieve studie heb ik veel geleerd, maar mijn gevoel voor oriëntatie is in al die jaren even belabberd gebleven. Dat is zeker op de VU het geval. Ook nu kan ik de weg naar de juiste zaal niet vinden. Gelukkig kom ik een medestudent tegen, die ook geen idee heeft waar hij heen moet. Twee mensen die niet weten waar ze heen gaan, vullen elkaar mooi aan. Dat is zeker binnen de theologie het geval. Uiteindelijk belanden we dan ook in de juiste ruimte.

Even vindt er een kort moment van confrontatie met de werkelijkheid plaats bij het binnentreden van de zaal waar Miroslav Volf zijn lezing houdt. Ik had een bomvolle immens grote zaal verwacht met mensen die van heinde en verre zijn gekomen. Ik was even vergeten dat zelfs een van ’s werelds grootste theologen in een seculier land als Nederland een klein publiek trekt. Er zijn zo’n honderd mensen aanwezig.

Gevangen op verdenking van spionage

Ik ben een bewonderaar van Miroslav Volf. Niet omdat hij nou eenmaal hoog aangeschreven staat en veel gelezen wordt. Volf is voor mij iemand die de kern van de christelijke theologie serieus neemt, niet alleen in wat hij schrijft, maar ook in hoe hij zijn eigen persoon daarin meeneemt.

Het kwaad heeft twee overwinningen nodig om het laatste woord te hebben. De eerste overwinning wordt behaald als een kwade daad gepleegd wordt. De tweede overwinning wordt behaald als die kwade daad met kwaad vergolden wordt. Het kwaad zou na de eerste overwinning gestorven zijn als de tweede overwinning hem geen nieuw leven ingeblazen zou hebben.

Deze woorden heb ik onderstreept in het boek The End of Memory: Remembering Rightly in a Violent World. Ik ben sowieso fan van dit soort zinnen, maar ik weet ook dat ze vaak niet meer dan bouwstenen van luchtkastelen zijn. Niet bij Miroslav Volf overigens, die gewoond heeft in het voormalig Joegoslavië. Zijn activiteiten als christelijk theoloog en het feit dat hij trouwde met een Noord-Amerikaanse vrouw waren voor het communistische regime in 1984 genoeg reden hem gevangen te nemen op verdenking van spionage. Op indringende wijze schrijft Volf over de eindeloze ondervragingen door ‘Captain G.’, die hem jaren na dato nog steeds achtervolgt in gedachten en dromen. Wat betekent het in zo’n situatie om je vijand lief te hebben en te vergeven?

Moed om wezenlijke vragen te stellen

Deze doorleefdheid en diepgang maken al dat Volf een theoloog is die weet waar hij het over heeft. Dat komt ook tot uiting in zijn manier van presenteren. Een preekgestoelte of aantekeningen heeft hij niet nodig. Een microfoon op een standaard is genoeg. Glimlachend en helder kijkend begint hij zijn verhaal.

‘Ik ben hier eigenlijk om jullie op te roepen tot inkeer te komen,’ zo geeft Volf in het nagesprek met de zaal toe. Nee, Volf probeert geen zieltjes te winnen of mensen te bekeren, maar roept op tot de moed om op de academie wezenlijke vragen te stellen naar waar het goede leven nou echt over gaat. ‘Jezus werd door de duivel verleid om stenen in brood te veranderen. Hij weigerde dat te doen. Negentig procent van wat wij momenteel aan het doen zijn is nou juist precies dat: brood in stenen veranderen!’ Volf wijst op de grote nadruk die gelegd wordt op technologie en wetenschap. Studenten bezitten een onuitputtelijke hoeveelheid kennis, maar hebben massaal therapie en antidepressiva nodig (hij baseert zich op zijn ervaringen aan Yale), zo valt hem op.

Worstelen met grote vragen

Volf doceert momenteel het vak Life Worth Living. Studenten maken in de colleges kennis met verschillende tradities en filosofieën: boeddhisme, jodendom, islam, christendom, het utilitarisme, het gedachtegoed van Karl Marx en dat van Friedrich Nietzsche. Bij elk college is er een vertegenwoordiger van een van deze tradities aanwezig. Geen professionals, zoals predikanten en opgeleide filosofen, maar mensen die met beide benen in het ‘normale leven’ staan. Wat betekent het bijvoorbeeld om fietsenmaker en boeddhist te zijn? Studenten worden uitgedaagd met de vraag: stel dat deze traditie inderdaad ‘waar’ zou zijn, hoe zou mijn leven er dan uitzien? Zou ik hier dan überhaupt wel zitten?

Volf straalt als hij vertelt over dit vak. Hoewel hij zelf open is over zijn identiteit als christen, zet hij als docent een stap achteruit en kijkt hij hoe studenten zelf worstelen met de grote vragen des levens.
‘Ik ben er helemaal voor,’ zegt een van de aanwezige hoogleraren in de zaal. ‘Maar, becijfer ik dit vak dan?’
‘Het belangrijkste vind ik dat het leven van de studenten getransformeerd wordt. En ja … Dat is uiteindelijk niet te meten.’ Weer verschijnt de glimlach op het gezicht van Volf.

Zo belangrijk is vreugde

Die glimlach is er niet zomaar. Uitgebreid vertelt Volf over hoe belangrijk vreugde is. Volgens hem vergeten we te vaak wat dat is. Zelfs in onze hedendaagse humor is vreugde vaak zoek, zo meent hij.
‘Dat klinkt mooi, dat over die vreugde. Maar ik doceer een vak over trauma en religie,’ zegt assistent-professor Srdjan Sremac, die de bijeenkomst voorzit. ‘Je klinkt zo optimistisch. Hoe zit het eigenlijk met het goede leven en de grote vragen over het lijden?’
Volf denkt even na. ‘Werkelijke vreugde en het lijden sluiten elkaar niet uit. We worden vandaag de dag bedolven onder een oneindigheid aan onvervulbare verlangens en onhaalbare verantwoordelijkheden. We kunnen maar moeilijk tevreden zijn. Dat zit vreugde echt in de weg zitten. Dat geldt niet voor het lijden.’
Volfs geschiedenis en eerlijke worstelingen kennende, realiseer ik me dat hij recht van spreken heeft.

Toch ga ik zelf, hoewel met genoeg vreugde, ook een beetje ontevreden weer naar huis. Ik had eigenlijk nog veel meer willen horen, over dat lijden en de manier waarop Miroslav Volf zelf antwoord geeft op de vraag wat een Life Worth Living is.

Terwijl ik naar buiten loop en mijn blik laat gaan over het binnenplein van de VU, de universiteit waar ik al heel wat jaren rondloop, gaan er vragen door mijn hoofd. Wat zou er met mij gebeurd zijn als ik hier een Life Worth Living-vak had gevolgd? Zou ik dan al lang afgestudeerd zijn? Of zou ik de universiteit al verlaten hebben? Geen idee.

Eén ding is zeker en dat is dat mijn gevoel voor oriëntatie hoe dan ook belabberd zou zijn gebleven. Waar had ik in hemelsnaam mijn fiets ook alweer neergezet?

Meer Volf? Hieronder vind je een eerdere lezing van Volf over ‘Life worth living’