Minder polarisatie en meer verbinding

Hun ouders waren vijftig jaar getrouwd en zouden een partijtje geven in een grote tent. Heaters, thermo-ondergoed, catering en goeie muziek. Ondanks het virus dat de wereld al twee jaar in de houdgreep heeft, zou het een prachtig feestje worden.

Een van de zoons vond het echter niet zo’n goed idee. “Mam, is dat nu wel verstandig, al die mensen bij elkaar? Het is weliswaar in een tent, maar we staan wel allemaal op een kluitje.” Het plan zou worden herzien, misschien worden verschoven naar de zomer. Twee dagen later zette de oudste dochter op de familie-app: “Het feest gaat door op de datum die we hebben afgesproken. Wie er problemen mee heeft, komt gewoon niet.” Bam. Dat werd natuurlijk bonje.

Coronamoord

Coronaconflicten zijn er in alle soorten en maten. Van een korte onschuldige woordenwisseling tot moord (ja heus, googel maar eens op coronamoord) en alles wat ertussenin zit. Daverende familieruzies, gescheurde gezinnen, gestook op de ‘sociale’ media – Nederland wordt er niet vrolijker en vriendelijker op. Iedereen lijkt boos op iedereen. En dat nog wel met Valentijnsdag voor de deur.

Op de keper beschouwd is het niet zo verwonderlijk dat er verdeeldheid in de samenleving is. Er gebeurt van alles en de tijd is al twee jaar meer dan raar. Een willekeurige greep uit onze redenen om boos te zijn: te soepele regels, te strenge regels, onlogische regels, vaccinatiedwang, vaccinatieweigeraars en meer van zulks, tamme schapen, stomme wappies en meer van zulks.

We weten inmiddels zo veel over ons brein en onze binnenwereld, dat we boosheid erkennen als een emotie die een plek mag vinden. We hoeven bij het eerste beetje boosheid niet meer naarstig op zoek naar rozen om die vervolgens op onze hoed te zetten. Tegelijk zien we om ons heen dat er momenteel wel érg veel boosheid is. Overal discussies, overal verdeeldheid. Hoe kanaliseren we onze frustraties? Hoe kunnen we een bescheiden steentje bijdragen aan minder polarisatie en meer verbinding? Hoe overstijgen we in onze contacten onze meningsverschillen, zodat onze zielen elkaar kunnen hervinden? Hoe wordt ons hart weer licht en ons land weer leuk?

Luisteren 2.0

“Om verbonden met elkaar te leven is een goede luisterhouding onmisbaar,” vertelt auteur Bert Bakker. Bakker schreef tien jaar geleden het boek Luisteren 2.0. Anderen tevoorschijn luisteren. Daarnaast heeft hij jarenlange ervaring als trainer en coach op het gebied van verandermethodieken en gespreksvoering. “Wanneer ons iets wordt verteld, staan we voor een keuze: reageren we vanuit onze eigen ideeën óf proberen we eerst eens naar het verhaal te kijken door de bril van die ander? In het laatste geval kies je voor de rol van gastheer of -vrouw. Je maakt tijd en aandacht vrij voor het verhaal van de ander en probeert je in hem of haar te verplaatsen. Op die manier geef je de ander erkenning en het gevoel dat zijn verhaal ertoe doet. Wij zijn te weinig nieuwsgierig naar de ander en zijn in onze communicatie te veel bezig met zenden en te weinig met ontvangen.”

De ander lezen

“Zelfs met open vragen (wie, wat, hoe, red.) ben je nog niet altijd gastvrij aan het luisteren,” vervolgt Bert. “Soms worden de vragen zodanig gesteld dat niet de spreker, maar de luisteraar de richting van het gesprek bepaalt.”

Toon en uitstraling doen in de communicatie natuurlijk ook mee. Daarom is het volgens Bert van belang om niet alleen te luisteren, maar de ander ook te ‘lezen’. “Wanneer je vraagstelling als onprettig wordt ervaren, is dat vaak te zien op het gezicht van de ander. Je kunt dan hernieuwde gastvrijheid tonen door voorzichtig te gissen en iets te zeggen als: ‘O wacht, nu irriteer ik je misschien.’

Jos Douma zei ooit: ‘Gastvrij zijn is: in je hart ruimte scheppen voor de ander die zo anders is, zoals Jezus dat deed.’ Voorzichtig vragen en gissen naar wat bedoeld wordt, zijn binnen de communicatie manieren om die houding handen en voeten te geven.”

Schort je oordeel op

En het huwelijksfeest uit bovenstaande casus? Hoe los je zoiets op? “Het hangt van die ene broer af of het inderdaad bonje is geworden. Zodra we ons in de communicatie bedreigd voelen, kiezen we er vaak voor om te vluchten. ‘Joh, bekijk het lekker met je feest!’ Of om te vechten: met argumenten of onaardige woorden de ander eronder willen krijgen. Als het de desbetreffende broer lukt om gastvrij te luisteren, schort hij zijn oordeel en adviezen even op. Hij zal wellicht eerst zijn ouders polsen hoe het precies zit, om vervolgens zijn zus persoonlijk te benaderen met een vraag als: ‘Waarom vind je het belangrijk dat het feest toch wordt gevierd?’”

Bakker reikt ons Spreuken 18:2 aan: “Een dwaas hecht geen belang aan inzicht, hij wil alleen zijn eigen mening kwijt.” Een quote om in te lijsten, onder je kussen te leggen of op z’n minst te onderstrepen in je bijbel. Kwetsbaarheid gaat hier vóór inzicht. Wij – hand in eigen boezem – strooien met onze inzichten als een roetveegpiet met kruidnoten. Zoveel zenders op social media, zoveel meningen onder artikelen op een platform als CIP, zoveel fanatiek getypte argumenten op Facebook en Twitter. Wat als we wat vaker onze opinies inruilen voor openhartigheid? Als we meer onze angsten en weerloosheid delen met elkaar?

Krachtig wapen

Ondertussen moet onze geest meer dan ooit scherp zijn: wat is er gaande? Verkwanselen we als maatschappij inderdaad een aantal kostbaarheden omwille van corona? Moeten we gedachten en onderbuikgevoelens verzwijgen omwille van de eenheid en de liefde?

• Lees ook: God is niet vies van ons lijf

Het uitsluitend delen van kwetsbaarheid en warmte zou een krachtig wapen tegen verdeeldheid zijn en als iedereen het inzet, zou onze samenleving er beslist van opknappen. Maar is er niet méér nodig? Van tijd tot tijd een opmerkzaam tegengeluid misschien? En zo ja, hoe kan dit dan zó klinken dat het de liefde niet ondermijnt?

Lieve tijdlijn

Voormalig oncologisch verpleegkundige en digitale vriendin Janny Joosse is fervent Facebooker. Ze heeft een uitgebreid netwerk en een opvallend vreedzame tijdlijn. Hoopgevende plaatjes, warme woorden, wijze citaten; er gaat iets troostends uit van haar pagina, maar wie denkt met een zachtgekookt ei te maken te hebben, heeft het mis. Tussen alle verademende teksten door stuit je met regelmaat op longreads en artikelen die je grijze massa aan het werk zetten. Genuanceerd-kritische stukken, die zelden tot heftige discussies leiden. Zelfs wanneer de omstreden terriër Maurice de Hond incidenteel langsschuift, krijgen de boze smileys geen ruzie met de rode hartjes. Er zíjn niet eens boze smileys. Op de tijdlijn van Janny lézen de mensen, zonder meteen hun vingers een zwieper te geven. Hoe krijgt zij het voor elkaar om zo’n grote en diverse vriendengroep in het gareel te houden? Wat is haar geheim? Of liever: wat is haar invloed?

Bruggenbouwer

“Het grootste gedeelte van mijn Facebookvrienden kent mij persoonlijk,” vertelt Janny. “Mensen kennen mij als een mild persoon; ik sta niet direct klaar met een oordeel. Wanneer ik een artikel plaats, heb ik het zelf eerst goed gelezen, erover nagedacht en ervoor gebeden. Ik ben redelijk kritisch over bepaalde coronamaatregelen, maar als ik iets schrijf of plaats, wil ik wel dat het genuanceerd en sterk onderbouwd is.”

Dat de stukken daadwerkelijk gelezen worden, merkt Joosse aan de reacties die ze krijgt. “Mensen laten weten dat ze zich door mijn bericht gesteund voelen, of dat het stof tot nadenken geeft.”

Ze noemt zichzelf een bruggenbouwer. “Ik probeer altijd goed naar mensen te luisteren. Daardoor ontstaat er bij mij vaak begrip voor beide kanten. In het coronadebat snap ik de mensen die bezorgd zijn vanwege corona en de overbelaste zorg, maar ik begrijp ook de mensen die zich zorgen maken over de vaccinatiedruk, de QR-code en de lockdowns. Het zit in mijn aard om een bruggenbouwer te zijn. Om bij partij A begrip te creëren voor partij B en andersom.”

Aanvaarden

Je mening geven via social media of in het echte leven hoeft blijkbaar niet direct polarisatie in de hand te werken. Bedachtzaamheid lijkt de sleutel te zijn, stelt ook Bert Bakker: “Vermijd snelle acties en ondoordachte reacties. Wanneer er een discussie ontstaat, is het beter om er even uit te stappen en één op één verder te gaan. Niet om de ander te overtuigen van je eigen gelijk, maar om bij je gesprekspartner gedachten op te roepen die een de-escalerend effect hebben, zoals: ‘Je zegt dit niet voor niks.’ Ben je wat verder in het gesprek, stel dan vragen als: ‘Wat stoort je vooral?’ of: ‘Wat maakt dat dit zo belangrijk voor je is?’ Op die manier creëer je ruimte bij jezelf om de ander te begrijpen. Zelfs wanneer beide partijen uiteindelijk vasthouden aan hun standpunt, hoeft dat geen aanslag te zijn op de verbondenheid.”

• Lees ook: Elke dag ‘koppie-onder’ in het IJsselmeer

Uiteindelijk is het concept helemaal zo ingewikkeld niet: elkaar aanvaarden in liefde, elkaars woorden ontvangen, elkaars mening niet direct afschieten. Als we geloven dat God mensen aanvaardt, dan is het onze opdracht om hetzelfde te doen.