Alle informatie uit aflevering 1 - Zondeval

Genesis 3:
[1] Van alle in het wild levende dieren die God, de HEER, gemaakt had, was de slang het sluwst. Dit dier vroeg aan de vrouw: ‘Is het waar dat God gezegd heeft dat jullie van geen enkele boom in de tuin mogen eten?’ [2] ‘We mogen de vruchten van alle bomen eten,’ antwoordde de vrouw, [3] ‘behalve die van de boom in het midden van de tuin. God heeft ons verboden van de vruchten van die boom te eten of ze zelfs maar aan te raken; doen we dat toch, dan zullen we sterven.’ [4] ‘Jullie zullen helemaal niet sterven,’ zei de slang. [5] ‘Integendeel, God weet dat jullie de ogen zullen opengaan zodra je daarvan eet, dat jullie dan als goden zullen zijn en kennis zullen hebben van goed en kwaad.’[6] De vrouw keek naar de boom. Zijn vruchten zagen er heerlijk uit, ze waren een lust voor het oog, en ze vond het aanlokkelijk dat de boom haar wijsheid zou schenken. Ze plukte een paar vruchten en at ervan. Ze gaf ook wat aan haar man, die bij haar was, en ook hij at ervan. [7] Toen gingen hun beiden de ogen open en merkten ze dat ze naakt waren. Daarom regen ze vijgenbladeren aan elkaar en maakten er lendenschorten van.
[8] Toen de mens en zijn vrouw God, de HEER, in de koelte van de avondwind door de tuin hoorden wandelen, verborgen zij zich voor hem tussen de bomen. [9] Maar God, de HEER, riep de mens: ‘Waar ben je?’ [10] Hij antwoordde: ‘Ik hoorde u in de tuin en werd bang omdat ik naakt ben; daarom verborg ik me.’ [11] ‘Wie heeft je verteld dat je naakt bent? Heb je soms gegeten van de boom waarvan ik je verboden had te eten?’ [12] De mens antwoordde: ‘De vrouw die u hebt gemaakt om mij terzijde te staan, heeft mij vruchten van de boom gegeven en toen heb ik ervan gegeten.’ [13] ‘Waarom heb je dat gedaan?’ vroeg God, de HEER, aan de vrouw. En zij antwoordde: ‘De slang heeft me misleid en toen heb ik ervan gegeten.’
[22] Toen dacht God, de HEER: Nu is de mens aan ons gelijk geworden, nu heeft hij kennis van goed en kwaad. Nu wil ik voorkomen dat hij ook vruchten van de levensboom plukt, want als hij die zou eten, zou hij eeuwig leven. [23] Daarom stuurde hij de mens weg uit de tuin van Eden om de aarde te gaan bewerken, waaruit hij was genomen. [24] En nadat hij hem had weggejaagd, plaatste hij ten oosten van de tuin van Eden de cherubs en het heen en weer flitsende, vlammende zwaard. Zij moesten de weg naar de levensboom bewaken.

Traditionele uitleg

De zondeval is een sleutelmoment in het christendom en daarom populair bij kunstenaars. Het is het moment dat de zonde in de wereld komt en de mens verjaagd wordt uit het paradijs.

Lucas Cranach schilderde een zeer gedetailleerde voorstelling van Eva, die de appel aan een hevig verwarde Adam geeft. Vanuit de boom kijkt een slang toe. De aanwezigheid van de dieren onderstrepen dat ze nog in het Paradijs staan. De druiventak is wel geïnterpreteerd als voorbode van het sterven van Christus, voor de zonden van de mensheid, waarvan dit het oermoment is.

100 jaar voor Lucas Cranach, maar veel gewaagder! Deze fresco bevindt zich in de Brancacikapel van de Santa Maria del Carmine in Florence.
Sallaint detail: in de 18e eeuw werden er op last van Cosimo de Medici vijgenbladeren toegevoegd. Deze werden in restauratie van 1980 weer verwijderd. Daarnaast is er maar een engel die hen verdrijft, in de bijbeltekst zijn het er meerdere. En de boog, als toegangspoort tot het Paradijs, heeft de kunstenaar zelf toegevoegd.

De verleiding en zonden

Het gaat hier over de verleiding van het kwaad. Dat is een groot thema in de filmwereld.

Se7en van David Fincher, 1995
Deze film gaat heel expliciet over de zeven hoofdzonden, een lijst uit 6e eeuw, opgetekend door paus Gregorius: vraatzucht, hebzucht, luiheid, lust, hoogmoed, afgunst en wraak. Twee agenten (Brad Pitt, Morgan Freeman) zitten achter een seriemoordenaar (Kevin Spacey) aan, die 7 moorden pleegt gebaseerd op die 7 hoofdzonden.
De regisseur is David Fincher, bekend ook van Fight Club, Girl with the Dragon Tattoo, Gone Girl. De moordenaar pleegt al deze moorden, om – als een soort oudtestamentische profeet – de mensen te wijzen op hun zondigheid. Zie fragment:

Martin Scorsese
Subtieler is zonde aanwezig in het werk van Martin Scorsese, in wiens oeuvre de verleiding van het kwaad hét hoofdthema is. Hij is bekend van films als Taxi Driver, Raging Bull, Goodfellas, The Wolf of Wall Street. Het grote thema in zijn films is de “verleiding van de zonde”

Mean Street, 1973
Scorsese’s meest autobiografische film. Harvey Keitel speelt hier het alter-ego Scorsese. Een jongeman twijfelt of hij priester of gangster moet worden. Dit gold ook voor Scorsese zelf. Hij groeide op tussen maffia in Little Italy, maar ging naar het seminarie om priester te worden. Daar werd hij echt vanaf seminarie geschopt en toen is hij maar verhalen vertellen vol theologische thema’s. Het unieke is dat hij eerlijk is over fijne kanten van de zonde (bijv. Wolf of Wall Street) maar ook keerzijden. En tegelijk eindigen alle verhalen altijd in mineur.

De dood

Nadat ze gegeten hebben van de boom van kennis van goed en kwaad, besluit God de mens weg te houden van de boom des levens. Zodoende komt de dood in de wereld.

Damien Hirst, Adam and Eve (Banished from the Garden) 1999
Religie en de dood zijn belangrijke thema’s in het oeuvre van Damien Hirst. In deze installatie stelt Hirst de ongehoorzaamheid van Adam en Eva gelijk aan de dood. Hij is hierin onverbiddelijk. Op het moment dat ze uit het Paradijs zijn verdreven is er niets anders dat hen wacht.

Het traditionele antwoord

Het antwoord op de verjaging uit het paradijs is wat in de christelijke traditie de oerbelofte is gaan heten:
Genesis 3
[14] God, de HEER, zei tegen de slang:
‘Vervloekt ben jij dat je dit hebt gedaan,
het vee zal je voortaan mijden,
wilde dieren wenden zich af;
op je buik zul je kruipen
en stof zul je eten,
je hele leven lang.
[15] Vijandschap sticht ik tussen jou en de vrouw,
tussen jouw nageslacht en het hare,
zij verbrijzelen je kop,
jij bijt hen in de hiel.’
[16] Tegen de vrouw zei hij:
‘Je zwangerschap maak ik tot een zware last,
zwoegen zul je als je baart.
Je zult je man begeren,
en hij zal over je heersen.’
[17] Tegen de mens zei hij:
‘Je hebt geluisterd naar je vrouw,
gegeten van de boom die ik je had verboden.
Vervloekt is de akker om wat jij hebt gedaan,
zwoegen zul je om ervan te eten,
je hele leven lang.
[18] Dorens en distels zullen er groeien,
toch moet je van zijn gewassen leven.
[19] Zweten zul je voor je brood,
totdat je terugkeert tot de aarde, waaruit je bent genomen:
stof ben je, tot stof keer je terug.’

Angelos Akotantos, verlossingsicoon, 15e eeuw, 2e kwart.

Populair beeld in oosters-orthodoxe iconen: Jezus pakt bij de opstanding de hand van Adam of staat op de kop van een slang.

Zondeval als verlies van naïviteit of stap naar nieuw leven

Dit alles ziet zondeval als iets negatiefs, wat ook logisch is vanuit het verdere bijbelse perspectief. Maar je kunt ook anders naar het verhaal kijken.

Zo kun je het verhaal ook lezen als een ontstijgen van de mens van het dierenrijk, iets wat naar voren komt in Ishmael van Daniel Quinn en Oerboek van Karel van Schaik en Kai Michel. Het is daarmee een verlies van een bepaalde naïviteit.

Grayson Perry, Expulsion from Number 8 Eden Close
Bekijk het werk hier. Grayson Perry ziet de zondeval als een stap van een oud leven naar een nieuw leven. Dit is een tapijt in een serie van zes, waarin Perry hoofdpersoon Tim Rakewell een reis door verschillende klassen laat maken. De composities verwijzen meer dan eens naar bijbelse verhalen, zo is er later in de serie, als Tim het helemaal gemaakt heeft ook een werk dat verwijst naar de Annunciatie.

Tim Rakewell en zijn vriendin zijn afgebeeld zoals Adam en Eva zijn afgebeeld bij Masaccio. Terwijl zijn vriendinnetje het boek Paradise Lost onder haar arm houdt, ligt er op de dinertafel een exemplaar van het toneelstuk Stand Up, Nigel Barton (1965), geschreven door Dennis Potter – over een jongen uit een mijnersdorp die een beurs voor Oxford krijgt. In de zon staat nog beschreven hoe Tim een beetje wordt uitgelachten om zijn accent, maar dat hij meer dan welkom is. En dat er gehoopt wordt dat Tim zijn obsessie met geld kwijtraakt. Bovenin het tafereel is Jamie Oliver afgebeeld als “god of social mobility”, die overziet hoe Tim vanuit zijn bekrompen thuissituatie naar een omgeving waarin lezen en kunst vooropstaat.

Coming of age

Het filmgenre “coming of age” is hier ook een voorbeeld van. Het paradijs is dan de beschermde opvoeding, het uit het paradijs breken het op eigen benen komen te staan.
De hoofdpersoon wordt geconfronteerd met complexiteit van leven, wordt gedwongen om keuzes te maken en krijgt zo besef van eigen kwetsbaarheid en gebrekkigheid (verlies onschuld) en kan nooit meer terugkeren naar het paradijs.

Voorbeelden: 

• De 400 slagen van Truffaut
• Rebel without a cause
• Stand by Me
• Boyhood
• Ladybird.
• The Truman Show, 1998, Peter Weir

The Truman Show

In dit fragment hoor je hoe de maker van programma – Christof –Truman klein wil houden, wil beschermen voor de echte boze buitenwereld. Uiteindelijk breekt Truman vrij en ontsnapt hij uit het verstikkende paradijs.

Ontsnappen aan je maker

Er zit daarmee iets in van willen ontsnappen aan je maker. Een thema dat breder speelt, in dit kader zijn Pinokkio-achtige verhalen interessant. Er zijn diverse films over robots die zich losmaken van hun makers, in dit geval de mens: bijv. A.I. en I, Robot

Ex Machina, 2014, Alex Garland
Een duidelijk voorbeeld hiervan is Ex Machina. De legendarische wetenschapper Nathan heeft een robot gebouwd, AVA, en de jonge computerprogrammeur Caleb mag haar komen testen. Midden in wildernis, afgelegen plek. Ava, de robot, is daarin pas vrij nadat ze haar maker heeft gedood. En trekt dus meteen ‘zondig’ de wijde wereld in. En het is tegelijk feministische kritiek: de ‘nieuwe Eva’ is niet zwak, maar sterk. Ze verlaat God én Adam. En tegelijk kun je ook zeggen: dit krijg je dus als de mens gaat scheppen. God schept naar zijn beeld en God is goed. De mens is slecht en schept naar zijn beeld en creëert zo monsters.

Literatuur over de zondeval en zonde

• Paradise Lost van John Milton, 1671
• De Val van Albert Camus, 1956
• De Immoralist van Gide
• Ishmael van Daniel Quinn, 1992
• Graphic novel Genesis van Robert Crumb, een boek dat heel Genesis “verstript”