'Mary did you know' is eigenlijk een draak van een lied

De allereerste keer dat ik gitaar speelde in de kerkdienst, was rond Kerst. Met een klein groepje brachten we het lied ‘Mary, Did You Know?’ ten gehore. Dat was toen nog niet zo’n bekend lied, maar inmiddels is het niet meer weg te denken uit alle winkels, kerken en talentenshows in de decembermaand. Ik heb er spijt van dat ik daar destijds mijn bescheiden steentje aan heb bijgedragen, want als je erover nadenkt, is het eigenlijk een draak van een lied. Maria wordt er enorm mee tekortgedaan, en Maria heeft het al zo moeilijk gehad in de loop van haar lange geschiedenis. 

Maria had je door?

Het lied, in het Nederlands ‘Maria, had je door?’, bevraagt de jonge moeder van Jezus. Had je door, Maria, dat jouw zoon ooit de Verlosser zou worden van hele volksstammen? Had je door, Maria, dat het baby’tje dat je in je armen hield, eigenlijk de Allerhoogste zelf was? Had je door dat jouw kleine jongen op een dag over water zou lopen? Zoetsappige kitsch met een mysterieuze mineurmelodie. Als we even de tijd hadden genomen om op het antwoord van Maria te wachten, zou ze bits tegen ons zeggen: “Ja, dat had ik eigenlijk allemaal al vrij vroeg door, ja.”

Op een dag verschijnt de engel Gabriël aan een jonge vrouw in het door het Romeinse Rijk gecontroleerde Nazaret. Ze is gewoon in haar huis en hoort ineens: “Gegroet Maria, je bent begenadigd, de Heer is met je.” Maria schrikt hevig, zoals mensen in de Bijbel wel vaker doen als ze een engel ontmoeten. Gabriël zal geen aaibaar cherubijntje zijn geweest, want hij moet haar eerst geruststellen.

Daarna zal hij haar toch weer moeten laten schrikken. Hij kondigt aan dat Maria zwanger zal worden. Haar zoon, die Jezus moet gaan heten, zal “Zoon van de Allerhoogste” worden genoemd. Hij wordt een groot man die tot in eeuwigheid koning zal zijn. Dat zijn nogal grootse aankondigingen. ‘Maria, had je door?’ Ja, Maria had het door, want het werd haar rechtstreeks en woordelijk voorzegd door een engel van God.

Voor Maria is het eerste vraagstuk praktisch. “Hoe zal dat gebeuren?” vraagt ze. Zij kent genoeg Bijbelverhalen waarin vrouwen dankzij God wonderbaarlijk zwanger worden en vervolgens een bijzonder kindje krijgen. Die vrouwen raakten zwanger van hun echtgenoot. Een beetje van de vrouw, een beetje van de man, en God zegende de greep.

Zonder vrouw geen evangelie

De bevruchting van dit kind blijkt er net even anders aan toe te gaan, aldus Gabriël: “De heilige Geest zal over je komen en de kracht van de Allerhoogste zal je als een schaduw overdekken.” Niemand begrijpt die woorden precies, maar we weten wel wat ze betekenen: Jozef is niet nodig voor deze zwangerschap. God zelf zal het kind in Maria’s schoot plaatsen. In een wereld waarin mannen ongelofelijk veel bepalen, wordt de Verlosser geboren zonder inmenging van enige man.

Daar mag best wat meer aandacht voor zijn. Als het gaat over vrouwen in de Bijbel, krijgen we steeds weer beelden voor ons van Eva in het paradijs. De vrouw die zwichtte voor de verleiding van de slang en zo de zonde de wereld in hielp. Al werkte haar man Adam daar probleemloos aan mee – zij kreeg voor altijd de schuld. Toch vertelt de Bijbel meerdere spiegelverhalen waarin juist het góéde door vrouwen de schepping in wordt geholpen. Maria zette Jezus op de wereld en de eerste mensen die zouden zien dat Jezus uit de dood was opgestaan, waren vrouwen. Zonder vrouw geen evangelie.

Verloving ‘on hold’?

Het is een mirakel dat Maria vervolgens antwoordt: “De Heer wil ik dienen: laat er met mij gebeuren wat u hebt gezegd.” Want het zal haar nogal wat gaan kosten. Eerst moet je aan je verloofde gaan uitleggen dat je het niet met een ander hebt gedaan, maar tóch zwanger bent. De kans dat hij je verstoot, is reëel. Vervolgens ziet het hele dorp je buik groeien. Zie ze maar eens te overtuigen dat je een kindje van God in je baarmoeder hebt. Je zult te boek staan als verwarde meid die domme keuzes heeft gemaakt. Het wordt een eenzame weg.

Dat begint al korte tijd na het bezoek van de engel. Maria vertrekt in grote haast naar het bergland, om daar drie maanden bij haar familielid Elisabet te logeren. Ook Elisabet verwacht een kindje van God, dat Johannes de Doper zal gaan heten, maar ‘gewoon’ door Elisabets man is verwekt. Had Maria geen ouders die er voor haar konden zijn in die cruciale fase? Stond de verloving een tijdje ‘on hold’ en had Maria niemand anders dan haar lotgenote Elisabet? Met name protestantse gelovigen stappen te makkelijk heen over de grote offers die deze jonge vrouw heeft gebracht.

Jaloers

Maar ze wist al die tijd waarvoor ze het deed. Zodra ze door Elisabet werd begroet, begon Maria een lofzang te zingen. Die ging de geschiedenis in als het ‘Magnificat’ en wordt in sommige christelijke tradities elke dag gezongen. Op die gelovigen kan ik best jaloers zijn. Het is een prachtig, profetisch lied van Maria dat verschillende elementen bevat uit het lied van Hanna, een eerdere Bijbelse profetenmoeder die tijdens haar zwangerschap al wist dat er een bijzonder kind aan zat te komen. Uit de lofzang blijkt eens te meer dat Maria precies doorhad wat voor embryo ze onder haar hart koesterde.

Eerst begint ze God te prijzen. Dat is nogal wat, als je als ongevraagd zwangere jonge vrouw met een onduidelijke toekomst en een wiebelige sociale omgeving God dankt. Daarna zingt ze over de betekenis van haar kind voor de wereld: “Heersers stoot Hij van hun troon en wie gering is geeft Hij aanzien. Wie honger heeft overlaadt Hij met gaven, maar rijken stuurt Hij weg met lege handen.” Maria realiseert zich dat haar kind als Verlosser een enorme impact zal hebben op de manier waarop de aarde draait.

Als de dappere Jozef na een tijdje ook weer aan boord is, verloopt alles in sneltreinvaart. We kennen het kerstverhaal van Maria die hoogzwanger op reis moet en geen kamer krijgt in de herberg. Van het kind dat in de voerbak wordt gelegd. Van de vreemde kraamvisites.

Binnen twee jaar moeten Maria, de baby en Jozef naar het buitenland vluchten omdat de wrede vorst Herodes het op hun leven heeft voorzien. Van ongehuwde tienermoeder naar politieke asielzoekers.

Loslaten

Maria kent de onnoemelijk hoge prijs die ze moet betalen, vanaf de conceptie tot in de lange dagen dat ze als rouwende moeder moet blijven doorleven nadat haar zoon naar de hemel is gegaan. En als ze die prijs niet kende, werd het haar wel verteld door een profeet in de tempel: “Je zult als door een zwaard doorstoken worden.” Geen roze wolk, maar een intens verhaal van lijden en zelfopoffering, geloof en visie. Nog voordat ze haar baby goed en wel in handen heeft, moet ze al oefenen in loslaten – om Hem aan ons allemaal toe te vertrouwen.

Dat is Maria. Geen anonieme draagmoeder, maar een geloofsheld die zich kan meten met Abraham en Mozes, Mirjam, Debora en Hanna. Ondanks haar jonge leeftijd en alle problemen die het haar zou opleveren, koos ze ervoor om zich beschikbaar te stellen voor de verwezenlijking van een visioen. Een visioen dat ten goede zou komen aan alle schepselen van God die de redding zo hard nodig hebben. Een vrouw die een bizar voorstel kreeg van een engel, en alleen maar zei: “Mooi idee. Hoe gaan we dat aanpakken?” Gegroet, Maria, je bent zéér begenadigd.