Marx: 'Religie is opium van het volk, een sta-in-de-weg'

Hoewel hij filosoof was, vond Karl Marx (1818 -1883) zelf dat filosofie onzin was. Hij noemde zich liever econoom. Hij moet een koppige man geweest zijn, maar wat hem geholpen heeft, is dat hij door sommigen werd gezien als briljant.

Marx leefde tijdens de industriële revolutie in Engeland. Hoewel hijzelf – naar het schijnt – nooit een voet heeft gezet in een fabriek, heeft dit zijn werk beïnvloed. Hij leeft ook in de nadagen van de filosoof Hegel wiens denken over God rond twee gedachten cirkelde. Allereerst vond hij dat het tijdperk God voorbij was en ten tweede was het alternatief voor God de voortgang van de geschiedenis. Dat past bij het Verlichtingsdenken waarbij de mens steeds meer centraal komt te staan en de rol voor God kleiner wordt.

Datgene wat door de geschiedenis trekt, noemt Hegel ‘geest’ en hij denkt dat er een progressieve lijn in valt te ontdekken. Marx borduurt hierop voort. God is dood en de geschiedenis gaat ergens heen. Wat Marx betreft was de geschiedenis alleen nog niet aan het eindpunt gekomen, want de geïndustrialiseerde, kapitalistische wereld kon onmogelijk het eindstation zijn. Hij verwachtte een vervolgstap. De omgang met het kapitaal moest radicaal anders. Als de angel uit het kapitaal kan, als privébezit tot verleden tijd kan worden gemaakt, dan begint de revolutie volgens Marx. De bezitslozen zetten deze revolutie in gang. Het communistisch manifest dat Marx met zijn vriend Friedrich Engels schrijft roept dan de bezitslozen op tot revolutie; om de geschiedenis tot haar volgende en laatste fase te brengen.

Geloof was daarbij een sta-in-de-weg. Geloof in God verbloemt de kijk op de werkelijkheid. De bezitslozen worden door geloof zelfs gedrogeerd, vindt Marx. Hij is dan ook beroemd om zijn uitspraak over religie: het is opium van het volk. Volgens hem weerhoudt geloof de armen van hun historische opdracht om de revolutie uit te roepen en de geschiedenis tot voleinding te brengen.

Als Marx overlijdt, staan er nog geen twintig mensen bij zijn graf. Tegelijkertijd zijn er weinig mensen geweest die de wereldgeschiedenis zo diepgaand hebben beïnvloed. En vergis je niet, dat geldt niet alleen voor het politieke communisme. Marx is nog steeds een enorme inspiratiebron. In het licht van bijvoorbeeld de recente economische crisis is hij onverminderd relevant.

Marx in het kort

Geboren: In Trier in 1818. Zijn ouders waren joods en afkomstig uit rabbijnengeslachten. Ze bekeerden zich echter tot het protestantisme. Zijn moeder Henriette Presburg was geboren en getogen in Nijmegen.
Getrouwd met: Jenny von Westphalen
Vriend: Friedrich Engels, die hem ook regelmatig financieel ondersteunde
Familiefeitje: Marx’ dochter Eleanor ging de politiek in, geïnspireerd door haar vader.
Vijanden: De Oostenrijks-Britse filosoof Karl Popper verzet zich in het begin van de 20^e eeuw tegen de ideeën van Karl Marx.
Bekendste boek: Het kapitaal
Boek voor beginners: Het communistisch manifest (van Karl Marx en Friedrich Engels)

Quotes (om indruk te maken op verjaardagen)

‘Ik hou niet van geld. Geld is de reden dat we vechten.’
‘De rijken zullen alles doen voor de armen, behalve ze met rust laten.’
‘De filosofen hebben de wereld slechts verschillend geïnterpreteerd; het komt er op aan haar te veranderen.’
‘De enige raderen die de politieke economie in beweging zet zijn de hebzucht en de oorlog tussen de hebzuchtigen; de concurrentie.’
‘Kapitaal is dode arbeid, die zoals een vampier, slechts tot leven komt door het opzuigen van levende arbeid en des te meer leeft naarmate hij meer arbeid opzuigt.’

Lenin & Marx

De eerste premier van de Sovjet-Unie, Vladimir Lenin, was marxist. Al op jonge leeftijd werden hij en zijn broer beïnvloed door het socialisme en lazen ze het boek van Marx. Toen Vladimirs broer in verband werd gebracht met een moordaanslag op de tsaar en ter dood werd veroordeeld, raakte Lenin politiek betrokken en werd hij marxist. Hij ontwikkelde het Leninisme: een stroming binnen het Marxisme.

Marx & Chaplin

Charlie Chaplin zet de ideeën van Marx neer in de film Modern Times, waarin een arbeider door een machine wordt opgeslokt.