Maak kennis met mystica Julian of Norwich die zei: ‘Alles komt goed’

Alles komt goed. Óf niet natuurlijk! denk ik vaak als ik iemand zo’n optimistische uitspraak hoor doen – of als ik mezelf, tegen mijn eigen principes in, aan zo’n uitspraak schuldig maak.

Ik zou mezelf niet als pessimist omschrijven, maar laten we eerlijk zijn: er zijn behoorlijk wat redenen om je zorgen te maken. Bovendien vind ik dat door het gemak waarmee dingen als ‘het komt goed’ of ‘het gaat goed met me’ gezegd worden, het woord ‘goed’ aan betekenisverlies gaat lijden.

Het gaat goed, het komt goed, maar ondertussen moet de een na de ander in therapie, en is het de vraag hoelang onze aarde nog leefbaar blijft. In hoeverre is het gevleugelde ‘alles komt goed’ geen vlucht voor je verantwoordelijkheid, in een wereld waar zoveel nood is?

Julian of Norwich

De uitspraak ‘Alles komt goed’ is overigens niet via handboeken positieve psychologie en zelfhulpgoeroes de wereld in geslingerd, maar gaat terug op de veertiende-eeuwse mystica Julian of Norwich:

‘All shall be well, and all shall be well, and all manner of things shall be well.’

Op 8 mei 1373 werd deze Julian of Norwich, toen dertig jaar oud, geveld door een ziekte, waarbij ze tijdelijk deels verlamd raakte. Op haar ziekbed ontving ze in een tijdspanne van vierentwintig uur een aantal visioenen waarin Jezus aan haar verscheen en met haar sprak. Wat Julian zag, stelde ze op schrift in een korte tekst. Pas twintig jaar later maakte ze een langere tekst af, waarin ze verder uitweidt over de implicaties van wat ze had gezien.

Mijn eerste kennismaking met Julian vond alweer bijna negen jaar geleden plaats, toen ik muziek beluisterde van de Deense band Kloster, die een aantal van haar teksten op muziek heeft gezet. Geholpen door de mooie melodieën, daalden deze teksten af naar mijn ziel, en zo zou voortaan altijd iets in mij opspringen als ik de naam van Julian of een van haar uitspraken ergens tegenkwam.

Strenge lockdown

Ik moet eerlijk zijn: mijn interesse in Julian of Norwich kwam ook deels voort uit dat wat ik maar niet kon begrijpen in haar uitspraken. Waar ik vaak het wat al te grote optimisme bij mijn medemensen wegwuif, had ik het idee dat het optimisme van Julian van een andere aard was. Ik wilde iets gaan begrijpen van waar haar ‘alles komt goed’ op gebouwd is. Alles komt goed, maar hoezo dan?

Mijn interesse werd nog meer aangewakkerd toen corona uitbrak. Julian was in haar leven getuige geweest van de pest, een pandemie die een derde van de Europese bevolking wegvaagde. Daarbij bracht ze ook nog eens een groot deel van haar leven door in een zeer strenge lockdown. Die had dan weer niets te maken met een pandemie, maar met de keuze die ze op 46-jarige leeftijd maakte voor een leven als kluizenaar, in eenzaamheid, stilte en gebed. Zowel onze pandemie als onze lockdowns vallen in het niet bij die van haar. Maar de tijd was rijp om eens met volle aandacht in haar werk te duiken.

Julians echte naam is niet bekend

Wie was Julian of Norwich? Julian staat bekend als de eerste vrouw die ooit in de Engelse taal heeft geschreven, en toch weten we over haar leven bijna niets. We moeten het doen met het weinige dat ze in haar eigen teksten over zichzelf schrijft, en uit wat anderen over haar hebben vermeld in de tijd dat ze kluizenaar was. Zelfs haar echte naam is niet bekend. Want juist in die hoedanigheid van kluizenaar, dus in de periode dat ze enigszins ‘bekend’ was, zou ze voortaan een volledig anoniem bestaan leiden.

Ze nam de naam over van de kerk in Norwich (de kerk van Saint Julian), waar haar kluizenaarscel aan vast gebouwd was. Het leven als kluizenaar betekende in zekere zin dat je leefde als een dode. Voordat je de cel als je definitieve verblijfplaats betrad, ontving je van de kerk de laatste riten, en werd een heus begrafenisritueel uitgevoerd. Vanuit een raam dat uitkeek op de kerk nam Julian deel aan de mis en ging ze te biecht (ik ben benieuwd wat voor zonden ze nog beging, toen ze zich alleen nog maar in die cel ophield), en vanuit een raam dat uitkeek op de buitenwereld stond ze voorbijgangers te woord, die haar raadpleegden om spiritueel advies.

Ketterijen kwamen van vrouwen

Dat we überhaupt nog toegang hebben tot de langere tekst waaraan Julian als kluizenaar werkte, is te danken aan het vlijtige werk van benedictijnse nonnen, die enigszins in het geheim te werk moesten gaan bij het bewaren en kopiëren van deze tekst. Dat dit in het geheim moest gebeuren, had alles te maken met de roerige tijd waarin Julian leefde.

Onder het bewind van koning Hendrik IV en aartsbisschop Thomas Arundel kwam de vervolging van ketters, die genadeloos tot de brandstapel werden veroordeeld, tot een hoogtepunt. De aartsbisschop vaardigde in 1408 zijn Constitutions uit, waarin paal en perk werd gesteld aan de verkondiging van het geloof door leken. Het bedrijven van theologie mocht slechts door mannen gedaan worden, in het Latijn, en dus zeker niet in de volkstaal. Er werden beperkingen gesteld aan wat er voortaan nog uit de Bijbel en andere theologische teksten naar het Engels vertaald zou worden. De redenering hierachter was dat de beschikbaarheid van theologische kennis in de volkstaal er weleens toe zou kunnen leiden dat ook vrouwen zouden gaan onderwijzen. En had kerkvader Hiëronymus niet gesteld dat alle ketterijen van vrouwen afkomstig waren?

In déze periode leefde Julian:

een vrouw die schreef,
een vrouw die schreef over God,
een vrouw die schreef over God in de volkstaal

Jezus als liefdevolle moeder

In deze tijd van bruut geweld, een dodelijke plaag en een kerk die met ijzeren vuist optrad, schreef Julian over een God die zich liefdevol en teder over de hele schepping ontfermt. In een tijd dat wraak en straf aan de orde van de dag waren, schreef Julian over een God die ‘waarheid, liefde en vrede is’, maar in wie ze geen spoor van woede kon vinden. In een tijd dat alleen priesters waardig genoeg bevonden werden om het bloed van Christus (de wijn) te ontvangen, en de rest van de gemeente in rangorde van aanzien in de rij moest staan voor het lichaam van Christus (het brood), beschreef ze hoe Jezus ons zonder terughoudendheid als een ‘liefdevolle Moeder’ ‘door de zoete opening in zijn zijde in zijn heilige boezem binnenloodst’. (Ja, mensen, welkom in de wereld van de mystiek!)

En dus dat ‘all shall be well, and all shall be well, and all manner of things shall be well.’

Alles komt goed. Ik wil het geloven, omdat Julian het kon geloven.

Het ‘alles komt goed’ van Julian of Norwich is geen escapistisch wegkijken van de pijn en ellende in de wereld. Integendeel. Julian was daarmee bekend, keek die recht in de ogen, worstelde ermee, maar vond te midden van alle chaos een rotsvaste hoop.

De komende weken gaat Daan je meer vertellen over de lessen van Julian of Norwich.

Afbeelding: glas-in-loodraam uit de kathedraal van Norwich via Flickr.